۰

علی بن عیساى إربلی کیست؟ و آیا کتاب کشف الغمه فی معرفه الائمه معتبر است؟

شیخ بهاءالدین ابوالحسن علی بن عیسى بن أبی فتح إربلی،‏ یکی از عالمان بزرگ شیعی قرن هفتم هجری است که در ماه رجب سال 625 قمری به دنیا آمد. پدر او از نژاد کُرد و یکی از صاحب‌منصبان شهر «إربل»(اربیل فعلی در عراق) بود.
کد خبر: ۱۹۴۸۹۳
۱۲:۲۳ - ۰۷ شهريور ۱۳۹۸

علی بن عیساى إربلی کیست؟ و آیا کتاب کشف الغمه فی معرفه الائمه معتبر است؟

شیعه نیوز: خلاصه زندگی
شیخ بهاءالدین ابوالحسن علی بن عیسى بن أبی فتح إربلی،‏ یکی از عالمان بزرگ شیعی قرن هفتم هجری است که در ماه رجب سال 625 قمری به دنیا آمد. پدر او از نژاد کُرد و یکی از صاحب‌منصبان شهر «إربل»(اربیل فعلی در عراق) بود.[1]
«بهاء الدین» ابتدا در «اربیل» و در دربار حاکم آن‌جا «ابن صلایا» به شغل کتابت مشغول بود و سپس به «بغداد» مهاجرت کرد و به کارهای دفتری می‌پرداخت.[2]
سرانجام او در سال 683،[3] یا 692[4] و یا 693 قمری[5] در بغداد درگذشت و در منزل مسکونى‌اش به خاک سپرده شد.[6]
شخصیت و جایگاه علمی
شیخ جمال الدین احمد بن طاووس‏ درباره کتاب «کشف الغمه» او اشعاری سرود که ترجمه آن این است:
«به نگارنده این کتاب بگویید، سوگند که چه زیبا حق مطلب را ادا نمودى. تو با نگارش این کتاب، فضایل خاندان رسول خدا را آشکار نمودى و آنچه دشمنان آن‌حضرت را ناراحت می‌کند گفتى».[7]
برخی از علمای اهل‌‌سنت در مورد او گفتند: «شیعیان معتقدند که ‏على بن عیسی اربلى‏ از بزرگ‏ترین علماى آنها است که آثارش هیچ‌گاه کهنه و پوسیده نمی‌شود. او قابل اعتماد و مورد وثوق در نقل است».[8]
اساتید
از میان اساتیدی که از آنها نقل کرده است، می‌توان به:
سید ابن طاووس،‏[9] سید جلال الدین عبد الحمید ابن فخار موسوی،[10] شیخ تاج الدین علی ابن انجب بن ساعی،[11]‏ محمد بن یوسف بن محمد گنجی،[12]‏ شیخ رشید الدین محمد بن قاسم‏[13] اشاره کرد.
شاگردان
علامه حلى،[14]‏ فرزندش ‏شیخ تاج الدین محمد،[15] شیخ عیسى بن محمد بن علی بن عیسى‏(نوه او)[16] از جمله شاگردان او بودند.
آثار
1. کشف الغمة فی معرفة الأئمة.[17] این کتاب را در سال شش‌صد و هشتاد و هفت نوشت.[18]
2. رسالة الطیف.
3. دیوان شعر.
4. المقامات.[19]
5. حیاة الإمامین زین العابدین و محمد الباقر(علیه السلام ).[20]
کتاب کشف الغمه فی معرفه الائمه
این‌ کتاب ‌در شرح ‌حال ‌زندگى ‌پیامبر(صل الله علیه و اله ) و فاطمه ‌زهرا(سلام الله علیها ) و دوازده امام(علیه السلام ) ‌و مناقب‌، فضایل ‌و معجزات ‌این ‌بزرگواران‌جمع‌آورى ‌شده‌ است.
کشف الغمه دارای ویژگی‌های خاصی است که به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:
1. تلاش علی بن عیسی این بود که اخبارى ‌را که‌ مفاد و یا متن ‌آنها پذیرفته‌ نیست‌، نقد کند و یا سعى‌ در تأویل ‌آنها کرده‌ است‌. هم‌چنین اخبارى ‌را که ‌با عقل ‌طبیعى ‌موافقت ‌دارد، بپذیرد و از آنچه ‌با معیار عقل، پذیرفتنى ‌به ‌نظر نمی‌رسد، بگذرد. به عنوان نمونه او دلیل‌‌های برخی از نویسندگان درباره ‌دوازده ‌بودن ‌ائمه(علیه السلام ) را نپذیرفته ‌و می‌نویسد: برخی از آن ‌چیزهایى ‌که ‌به ‌عنوان ‌دلیل در این زمینه ذکر شده‌، براى ‌اثبات ‌مطلوب ‌کافى ‌نیست ‌و عقل به تنهایی اقتضاى ‌تعیین ‌عدد معلومى ‌را ندارد. چیزى ‌که ‌در این‌باره ‌می‌توان‌ بر آن ‌اعتماد کرد، صریح ‌روایات و یا تأویل آن است.[21] سپس روایتى ‌از کتاب‌‌های اهل‌سنت از پیامبر(صل الله علیه و اله ) نقل ‌می‌کند که ‌تعداد جانشینان ‌خود را دوازده ‌نفر ذکر می‌کند.[22]
2. اگرچه علی بن عیسی به شرح ‌مناقب‌ و مزایاى ‌اهل‌بیت(علیه السلام ) پرداخت، اما به برخی از اتفاقات مهم اشاره‌ای نکرده و آن‌را به روز قیامت موکول کرد. به عنوان نمونه در مورد زندگی حضرت زهرا(سلام الله علیها ) می‌نویسد: در میان سخنان حضرت زهرا(سلام الله علیها ) ‌مواردى ‌وجود دارد که ‌شدت ‌تالّم ‌و ناراحتى ‌آن‌‌حضرت(سلام الله علیها ) ‌را از کسانى ‌که ‌حق ‌او را غصب ‌کرده ‌و به ‌وى ‌ظلم‌کرده‌اند نشان ‌می‌دهد، اما من ‌از ذکر آنها پرهیز کرده ‌و از سخن ‌گفتن ‌در این‌باره ‌خوددارى ‌می‌کنم‌.[23]
3. علی بن عیسی براى تنظیم و تکمیل کشف الغمّة از منابع اهل‌سنّت نیز کمک گرفته، و بی‌مهری آنها نسبت به ائمه(علیه السلام ) را مورد انتقاد قرار می‌دهد.[24]
کشف الغمه از نگاه علما
1. شیخ جمال الدین أحمد بن منیع حلی در مورد این کتاب شعری سرود که ترجمه آن این است:
«آگاهانه و با سوگند به نویسنده این کتاب بگو که: به منتهاى مقصودت نائل گشتى و با تألیف آن چیزهایى از فضائل اهل‌بیت عصمت و طهارت را آشکار کردى که دشمنان را ناراحت مى‏کند».[25]
2. این کتاب بهترین کتابى است که درباره تاریخ پیشوایان دین و فضائل و دفاع از حریمشان و دعوت به سوى آنان نوشته شده، و دلیل قاطع بر دانش زیاد علی بن عیسی و مهارت او در حدیث، و ثباتش در مذهب، و نبوغش در ادب، و جلوه‏ او در شعر است.[26]
3. این کتاب بهترین کتابی است که در بهترین موضوعات نوشته شده است و بر بسیاری از کتاب‌های که در این زمینه نوشته شده است، برتری دارد. زیبایی بیان و واضح بودن عبارت و امانت در نقل و اعتماد بر منابع مورد اطمینان بین شیعه و اهل‌سنت از مشخصات این کتاب است.[27]


[1]. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، تحقیق، تدمری، عمر عبد السلام، ج 52، ص 162، بیروت، دار الکتاب العربی، چاپ دوم، 1409ق.
[2]. همان، ص 162.
[3]. ابن العماد ابوالفلاح عبد الحی بن احمد العکری الحنبلی الدمشقی، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، تحقیق الأرناؤوط، ج 7، ص 668، دمشق، بیروت، دار ابن کثیر، چاپ اول، ق1406.
[4]. الکتبی، محمد بن شاکر، فوات الوفیات، ج 3، ص 57، بیروت، دار صادر، چاپ اول، 1973 و 1974م.
[5]. شریف لاهیجی، محمد بن علی، تفسیر شریف لاهیجی، تحقیق، حسینی ارموی (محدث)، میر جلال الدین، مقدمه، ‏ج ‏4، ص 20، تهران، دفتر نشر داد، چاپ اول، 1373ش.
[6]. طباطبائی بروجری، آقا حسین، منابع فقه شیعه(ترجمه جامع احادیث شیعه)، مترجمان، حسینیان قمی، مهدی، صبوری، ج 22، ص 43، تهران، فرهنگ سبز، چاپ اول، 1429ق.
[7]. امین عاملی‏، سید محسن، اعیان الشیعة، ج 3، ص 183، بیروت، دار التعارف للمطبوعات‏، 1406ق.
[8]. مرعشی تستری، قاضی نور الله، احقاق الحق و إزهاق الباطل، ج 1، ص 29، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی‏، 1409ق.
[9]. «زندگی‌نامه سید بن طاووس و معرفی «مهج الدعوات»»، 30814
[10]. اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، محقق، مصحح، رسولی محلاتی، هاشم، ج 1، ص 363 – 364، تبریز، نشر بنی هاشمی، چاپ اول، 1381ق.
[11]. همان، ص 450.
[12]. همان، ص 108.
[13]. همان، ج ‏2، ص 160.
[14]. «زندگی‌نامه علامه حلی»، 58641
[15]. أمل‏الآمل، ج ‏2، ص 288.
[16]. همان، ص 212.
[17]. همان، ص 195.
[18]. تهرانی، آقا بزرگ‏، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، ج 9، ص 745، قم، اسماعیلیان‏، 1408ق.
[19]. منابع فقه شیعه (ترجمه جامع أحادیث الشیعة)، ج ‏22، ص 43- 44.
[20]. زرکلی، خیر الدین، الاعلام، ج 4، ص 318- 319، بیروت، دار العلم للملایین، چاپ هشتم، 1989م.
[21]. همان، ص 56.
[22]. همان.
[23]. همان، ص 506.
[24]. همان، ص 5.
[25]. سبحانی، جعفر، تذکرة الأعیان‌، ص 248، قم، مؤسسه امام صادق ع، چاپ اول‌، بی‌تا؛ الغدیر، ج ‏5، ص 689.
[26]. الغدیر، ج‏ 5، ص 689.
[27]. تذکرة الأعیان، ص 248.

ارسال نظرات
نظرات حاوی عبارات توهین آمیز منتشر نخواهد شد
نام:
ایمیل:
* نظر: