تفاوت زیاد منافع و مواضع طرف‌های مناقشه سوریه

این ابتکارعمل در مجموع تاثیرات مثبتی بر روند اوضاع در سوریه داشته و شرایط را به سمت حل و فصل سیاسی و صلح آمیز بحران در این کشور سوق داده و قطعا این امیدواری دارای پایه و اساس منطقی است. البته در این راه دشواری‌هایی نیز وجود دارد با ایجاد این مناطق ارتباط مستقیم خواهد داشت. 

اگر جنبه مثبت اوضاع را در نظر بگیریم، اولا این نخستین اقدام برای ایجاد مرزبندی مشخص بین دو طرف مناقشه: بین مناطق تحت کنترل ارتش سوریه و مناطق تحت نفوذ مخالفان مسلح است. در نظر است تا خطوط مرزی این مناطق بطور دقیق مشخص شده و در آنها ایستگاههای بازرسی مرزی برای کنترل عبور و مرور و پستهای استقرار ناظرین خارجی ایجاد شود. این ناظرین موظف هستند تا مطمئن شوند که این خطوط مرزی رعایت شده و کسی از آنها عبور نخواهد کرد. فعلا بطور رسمی فقط روسیه اعلام آمادگی نموده تا نظامیان خود را برای این منظور اعزام کند. البته مسلما ایران و ترکیه نیز بعنوان دیگر کشورهای ضامن صلح در سوریه، حواسشان به این خطوط مرزی خواهد بود، همینطور کشورهای غربی عضو ائتلاف بین المللی. این در حالی است که هر یک از این بازیگران خارجی، اهداف متفاوتی را در سوریه دنبال می کنند. در چنین شرایطی منطقی ترین راه اعزام «نیروهای کلاه آبی» سازمان ملل متحد به این مناطق بود، ولی "بشار اسد" رئیس جمهوری سوریه با این مسئله مخالفت کرده است. 

دومین نکته آن است که این مناطق کاهش تنش که پرواز در آسمان آنها ممنوع است، در واقع عدم انجام عملیات هوایی روسیه علیه مخالفان میانه رو را نیز تضمین می کند، برای اینکه در این مناطق دقیقا نیروهای این گروههای مسلح میانه رو مستقر هستند.

و سومین نکته هم آن است که ایجاد مناطق کاهش تنش بار دیگر ادامه حیات «اتحاد سه جانبه» بین روسیه، ایران و ترکیه برای حل و فصل بحران در سوریه را تقویت کرده است و امضای تفاهمنامه مربوط به این مسئله بین آنها در تاریخ 4 ماه مه در آستانه به معنای آن است که این کشورها حاضرند به نیروهای تحت نفوذ خود در این مناطق دستور بدهند که ضوابط تعیین شده در این سند را رعایت کنند. البته این مسائل را می توان از نتایج مثبت توافقات صورت گرفته دانست

این در حالی است که مشکلاتی نیز برای تحقق این تفاهم نامه وجود دارد که باید قبل از بررسی قطعنامه مربوط به ایجاد مناطق امن در سوریه در شورای امنیت، حل و فصل می شدند. برای مثال: تعداد کشورهای ضامن صلح زیاد است، ولی در عین حال همه طرفهای درگیر در این مناقشه را شامل نمی شوند. کشورهای عرب منطقه خلیج فارس، بخصوص عربستان سعودی و قطر و حتی آمریکا نیز هستند که برخی گروههای مسلح مخالف دمشق تحت نفوذ آنها قرار دارند. در حالیکه نه کشورهای خلیج و نه آمریکا هنوز حمایت قطعی خود از طرح ایجاد مناطق کاهش تنش را اعلام نکرده اند. حتی اگر آمریکا به این طرح بپیوندد، دلیل نمی شود که در شرایط خاصی راه خروج از آن را پیدا نکرده و اهداف خاص نظامی خود را دنبال کند. عربستان و قطر نیز ممکن است اصلا از همکاری در این زمینه خودداری کنند. این در حالی است که بخش قابل توجهی از گروههای مسلح مخالف در سوریه از آنها پیروی می کنند. تازه این بغیر از گروههای تروریستی مورد حمایت این دو کشور است که به احتمال زیاد در مناطق تعیین شده برای کاهش تنش همچنان باقی مانده اند و احتمال دست زدن آنها به اقدامات تحریک آمیز بسیار  زیاد است. بدین ترتیب تعجبی ندارد که همه گروههای مخالف حاضر نشده اند که تفاهم نامه آماده شده در مذاکرات آستانه را امضاء کنند. حقیقت این است که آنها بسیار زیاد و تحت نفوذ نیروهای خارجی متعددی بوده و دیدگاه‌های متفاوتی دارند.  البته مهمترین مشکل آمریکایی ها هستند که هنوز هم موافقت نکرده اند که شرط ممنوعیت پرواز نیروهای هوایی ائتلاف در آسمان مناطق کاهش تنش را رعایت کنند.

ضمن اینکه بار دیگر شاهد هستیم که مناطق کردنشین از توافقات انجام شده، کنار گذاشته شده و مشکل تلاش آنها برای ایجاد منطقه خودمختار مستقل برای بعد گذاشته شده است و همین موضوع ممکن است مشکلات جدی در برقراری ثبات در سوریه بوجود آورد.  واضح است که ترکیه هرگز با این مسئله کنار نخواهد آمد که در نزدیکی مرزهایش، مناطق تحت کنترل مبارزین کرد بوجود آید، ولی این مخالفت مسلما مانع از تلاش کردهای سوریه برای تقویت ارتباط با کردهای ساکن عراق و رویارویی با نظامیان ترکیه در خاک هر یک از دو کشور نخواهد شد. 

در همینجا باید به این نکته نیز توجه داشت که "دونالد ترامپ" رئیس جمهوری آمریکا اخیرا با طرح ارسال تسلیحات سنگین برای مبارزین کرد در سوریه موافقت کرده است. این اقدام از آن جهت برای کاخ سفید اهمیت دارد که به نیروهای کرد برای بازپس گرفتن شهر رقه، پایتخت گروه تروریستی داعش در سوریه کمک کرده و بدین ترتیب موثر بودن سیاست رئیس جمهوری جدید آمریکا در خاورمیانه را نشان خواهد داد. این تصمیم، علاوه بر این، مواضع واشنگتن برای معامله با دولت ترکیه را نیز تقویت خواهد نمود، چرا که این مسئله در آینده برای تاثیرگذاری بر تصمیمات اتخاذ شده در چارچوب «اتحاد سه جانبه» آنکارا با مسکو و تهران، لازم است که آمریکا قطعا در آن نقشی نداشته و همواره نگران اقدامات آنها در سوریه است. 

مشکل دیگر اوضاع کنونی به مواضع دمشق مربوط می شود. همانطور که وزارت دفاع روسیه اعلام کرده ، در داخل مناطق کاهش تنش بیش از 40 هزار نیروی شبه نظامی گروههای مسلح مخالف دمشق حضور دارند و این واقعیت به منزله امکان بالقوه بسیار زیاد ادامه اقدامات آنها علیه ارتش سوریه خواهد بود. مقامات دمشق بشدت نگران تقویت توان این نیروها هستند و به تلاش خود برای کاهش حضور آنها در خاک سوریه ادامه خواهند داد.

مسئله این است که بعد از بازپس گیری حلب و توقف پیشرفت اتحاد نظامی بین سوریه و روسیه، تمایلی برای حمله به مواضع مخالفان در استان ادلب که از توان زیادی برخوردار بودند، وجود نداشت تا شانس پیروزی نیروهای ارتش بطور کامل از بین نرود. ولی بعد از حمله موشکی آمریکا به پایگاه هوایی سوریه، اوضاع ممکن بود دقیقا برخلاف انتظار پیش برود. البته این وضعیت نیز ممکن است مانع از تلاش رژیم بشار اسد برای پیدا کردن بهانه ای برای شکست توافقات نشود و ارتش سوریه نخستین حمله به مواضع مخالفان را انجام دهد. البته در شرایط جدید چنین اقدامی به نفع دمشق نخواهد بود، چرا که روسیه و ایران، متحدین اصلی این کشور، تضمین کننده برقراری آتش بس در مناطق کاهش تنش هستند و دمشق باید دقت بیشتری برای رعایت توافقات از خود نشان دهد.