سوءادراک خطرناک میان ایران و ترکیه و ضرورت پیشگیری از آن

به گزارش «شیعه نیوز»، رقابت منطقه ای امروز میان ایران و ترکیه آخرین حلقه از یک بازی قدرت قدیمی است: چالشی بزرگ میان اجداد این دو کشور یعنی امپراطوری بیزانس و پارس بر سر کنترل بین النهرین. در حالی که این دو کشور دوره گذار خود از امپراطوری به دولت – ملت را پشت سر گذاشته اند، در عین حال به شکلی موفق توانسته اند صلح و ثبات بین خود را برای بیش از 200 سال پابرجا نگاه دارند.

علی واعظ تحلیلگر ایران در گروه بحران بین المللی، طی مطلبی در نیویورک تایمز با اشاره به این موضوع بیان میکند: اکنون ایران و ترکیه در یک رقابت شدید منطقه ای قرار دارند که دلیل اصلی آن حضور به عنوان دو قدرت بزرگ شیعه و سنی در درگیری های فرقه ای در عراق و سوریه است. عدم توان دو کشور برای تطابق با یکدیگر در این زمینه میتواند منجر به نادیده گرفتن و یا بدتر از آن بر هم خوردن روابط قوی شکل گرفته طی دو دهه اخیر بین آنها باشد.

برای تعیین آینده خاورمیانه، تصمیم دو کشور برای چگونگی استفاده از قدرت خود و و این که آیا میتوانند بر تفاوت های میان نگرش خود فایق شوند، اهمیت بسیار اساسی دارد. اما پویایی های اخیر میان دو کشور حاکی از یک بی ثباتی بیشتر، و احتمال بالاتری برای رویارویی مستقیم میان دو کشور است.

مداخله نظامی ترکیه در عراق و سوریه در واقع بخشی واکنش به این برداشت است که ایران به سرعت در حال توسعه و گسترش حوزه نفوذ تاریخی خود است، به ویژه در حلب و موصل در مرزهای جنوبی ترکیه. این مسئله همچنین تلاشی برای جلوگیری از حزب اتحاد دموکراتیک کردستان PYD که مرتبط با حزب کارگران کردستان ترکیه PKK است، در راستای به دست آوردن حوزه و قلمرو بیشتر است.


شورشیان سوری که از سوی ترکیه مورد حمایت قرار دارند، اکنون در حال پیشروی به سمت جنوب هستند و موفق به بیرون راندن داعش از جرابلس و دبیق در نزدیکی های مرز ترکیه شده اند. اکنون این گروه نظامی در دروازه های الباب قرار دارند و آماده نبرد با داعش در این شهر شده اند. این شهر استراتژیک اکنون در دست داعش است اما غیر از ترکیه گروه های دیگری نیز خواهان تسلط بر آن هستند: PYD با حمایت آمریکا از شرق به آن نزدیک میشود و ارتش سوریه با حمایت ایران از جنوب.

شکاف بین ایران و ترکیه و نایبان آنها در منطقه در زمانی که اعتماد دوجانبه بین دو کشور به حداقل خود رسیده است به شدت و به شکلی هشدار دهنده افزایش یافته است.

تهران سیاست ترکیه در سوریه را به عنوان نوعی از نو عثمان گرایی در راستای تقویت سنی های طرفدار ترکیه تفسیر میکند. از سوی دیگر ایران ترکیه را به خاطر ممانعت از ورود تروریست های افراطی به سوریه و عراق و در برخی موارد کمک های نظامی و مالی به آنها ملامت میکند.

در همین حال مقامات ترک بر این عقیده هستند که ایران به دنبال احیا کردن نمونه ای شیعی از امپراطوری پارس است. در ماه مارس 2015 اردوغان ایران را متهم کرد که در حال مبارزه با داعش در عراق است تا خود جای آن را بگیرد. همچنین ترکیه ایران را متهم میکند که با سیال کردن نیروهای مبارز شیعه از لبنان، عراق و افغانستان، به دنبال حمایت از حاکمیت علوی ها بر اکثریت سنی در این کشورها است. موضوعی که به نظر ترکیه منجر به افراطی شدن بیشتر سنی ها در این کشورها شده است.

در این رد و بدل کردن اتهامات، هر دو کشور دیگری را نسبت به نادیده گرفتن واقعیات سرزنش میکند، در حالی که هر دو کشور منافع و اهداف مشترکی نیز دارند – از بین بردن داعش و جلوگیری از قدرت گیری کردهای جدایی طلب در کشورهای خود و در منطقه. اما بدبینی عمیق این دو نسبت به نیات یکدیگر مانع از آن شده است تا به توافق و تراضی برسند که بر اساس آن تنش های کمتر و همکاری بیشتری میان دو کشور صورت گیرد.

برای از بین بردن این رقابت خطرناک و جلوگیری از بدتر شدن اوضاع، ترکیه و ایران باید بر عدم اعتماد و بدبین به یکدیگر فایق شده و پا را فراتر از حل اختلافات و تفاوت های خود بگذارند و یکبار برای همیشه منفاع اساسی و دغدغه های امنیتی یکدیگر را شناسایی کنند.

در راستای این هدف، هر دو کشور باید اقدام به ایجاد کانالهایی در سطوح بالا برای مذاکره و رای زنی پیرامون موضوع عراق و سوریه کنند. آهنگ این گونه از مذاکرات تا امروز با مشکل همراه و کند بوده است: دیدارهای دوره ای کوتاه مدت – یک یا دو روزه – میان مقامات ارشد به همراه دوره ای طولانی از خلاء روابط دیپلماتیک میان دو کشور که اغلب با افزایش رویارویی های نیابتی همراه بوده است. رجب طیب اردوغان و رهبر ایران [آیت الله] علی خامنه ای باید اقدام به تعیین نمایندگانی با اختیارات بالا برای مدیریت کانال های دیپلماتیک میان دو کشور کنند.


فراتر از این هر دو کشور باید به دنبال راه هایی برای همکاری بیشتر و اعتماد سازی باشند، همچون به اشتراک گذاری اطلاعات برای مبارزه بهتر با دشمنان مشترک و جلوگیری از برخوردهای تصادفی و هماهنگی برای از بین بردن تنش ها در مواردی که حوزه نفوذ دو کشور با هم تلاقی دارد.

در میان همه کشورهایی که در سوریه در گیر جنگ هستند هیچ دو کشوری مانند ایران و ترکیه شرایط متناسبی برای هماهنگی و تطابق ندارند. به عنوان دو کشور بالغ با تاریخ طولانی در روابط صلح آمیز، این دو نباید بگذارند که بیش از این در یک آینده نامطمئن کشیده شوند. تنها با پیدا کردن زمینه های مشترک دو کشور میتوانند سهمی اساسی در یک منطقه با ثبات و امن داشته باشند. در غیر این صورت، تنها آلترناتیو رنج و بی نظمی و بی ثباتی بیشتر خواهد بود.