نگاهی به شرایط کشور در آستانه آغاز جنگ تحمیلی

  

ایران در جنگ هشت ساله، ارتش متجاوز عراق را از خاک خود بیرون کرد اما در ابتدای جنگ برخی مسائل بر روند آن بی تاثیر نبود که به بخشی از آنها اشاره می شود:

1- بررسی میدان جنگ هشت ساله ایران و عراق نشان می‌دهد عراق علی رغم پیروزی های اولیه در یورش خود به ایران، نتوانستند حتی یک مرکز استان از مراکز استان‌های کشور را تصرف کنند. خرمشهر، بستان، سوسنگرد، مهران، قصرشیرین، که به تصرف نیروهای عراق درآمدند هیچیک مرکز استان نبودند. 

2- نیروهای مسلح ایران خصوصاً نیروی زمینی در نتیجه حوادث بعد از انقلاب تضعیف شده بودند. توقف مانور‌ها و تمرین‌های نظامی، عدم نگهداری صحیح از تسلیحات و تجهیزات، لغو برخی قراردادهای خرید نظامی، نقل و انتقالات  نظامیان به شهرستان محل تولد یا زندگی آنها، ترخیص بخش عمده‌ای از سربازان در حال خدمت در چارچوب طرح کاهش زمان خدمت وظیفه و... در دورانی که مسولیت آن با افرادی چون مهدی بازرگان، و ابوالحسن بنی صدر بود در عمل توازن قوا را به نفع ارتش عراق بر هم زد و این در حالی بود که ارتش عراق در‌‌ همان مقطع در حال تقویت ساختارهای تسلیحاتی، سازمانی و پرسنلی خود بود.

3- عراق در جریان جنگ از وحدت فرماندهی در دولت، حزب بعث، وزارت دفاع، مجلس و نیروهای مسلح برخوردار بود که این وحدت فرماندهی در شخص صدام حسین به عنوان رئیس جمهوری، رییس شورای فرماندهی انقلاب و فرمانده کل نیروهای مسلح تجلی یافته بود.

4- کودتای نوژه در تابستان 1359 که  توسط ضد انقلاب  طرح ریزی شده بود،  در عمل به ارتش و بویژه یگان‌های زبده آن از جمله لشگر ۹۲ زرهی اهواز که ماموریت دفاع در برابر تجاوز احتمالی عراق را در خوزستان به عهده داشت، آسیب وارد ساخت.

5- بعد از انقلاب  شبکه‌های جمع آوری اطلاعات  ارتش از درون خاک عراق از بین رفته بود.  با وجود آنکه برخی  افسران اطلاعات نظامی تلاش کردند در آن مقطع به ماموریت گردآوری اطلاعات از تحرکات و نقل و انتقالات و تجهیز ارتش عراق بپردازند ولی از نگاه سازمانی نیروهای مسلح ایران از دسترسی به اطلاعات استراتژیک ارتش عراق که در حال آماده کردن خود برای حمله به ایران بود بی نصیب ماندند و اندک اطلاعات موجود از تحرکات مرزی ارتش عراق که عمدتاً از سوی پاسگاه‌های ژاندارمری ایران گردآوری می‌شد نیز از انتقال هدفمند به سلسله مراتب فرماندهی و اطلاعات و عملیات ستاد کل ارتش باز ماند.  در این زمان نیز حتی بین برخی مسولان و فرماندهان ارتش اتفاق نظری مبنی بر جدی بودن حمله عراق وجود نداشت.   

6- در حالی که عراق با ۱۲ لشگر مستقرمجهز در مرز و فرماندهی واحد آماده حمله به ایران بود، از لشگرهای  نیروی زمینی ارتش تعداد کمی  در نزدیکی مرز عراق مستقر بودند . برخی واحدهای نیروی زمینی ارتش  یا در کردستان درگیر بودند و یا در ستاد‌های لشگر‌ها در شهرهای محل استقرار خود  قرار داشتند  و حتی با شروع جنگ لشگرهایی نیز که  به مرز اعزام شدند فاقد شناخت دقیق از محورهای درگیری بودند و به محض پیاده شدن از قطار وارد نبرد با ارتش متجاوز بعثی  شدند.

در چنین شرایطی بود که صدام حسین فرمان یورش ارتش مجهز خود را به خاک ایران صادر کرد و در سال ۱۳۵۹ با اشغال خرمشهر و عبور از کارون آغازگر جنگی 8 ساله در منطقه شد.