تبیین شخصیت حضرت علی (ع) در جایگاه همسر و پدر

به گزارش «شیعه نیوز»، دبیر علمی گروه تاریخ پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، با تأکید بر اینکه میزان تعهد اخلاقی مردان جامعه به خانواده در مقایسه با گذشته سست شده است گفت: متأسفانه برخی از هنجارهای گذشته، در جامعه امروز ما به دلایل انواع تغییر تحولات سبک زندگی ماهیت خود را از دست داده و در گذشته مفاهیم خانواده و پایبندی به آن بسیار قوی‌تر از امروز بود، و در زمینه میزان الگو گیری مردان جامعه ما از شخصیت حضرت علی (علیه السلام) نیز باید گفت ناآشنایی جامعه و به‌صورت کلی مردان جامعه، از سیره، سبک زندگی و رفتاری بزرگان دینی همچون وجود حضرت (علیه السلام) سبب شده تا نتوانند رابطه الگو گیری از آن‌ها را به‌صورت عینی و کاربردی دنبال کنند. بنابراین توجه دادن جامعه به مسائل دینی در حیطه‌های مختلف سبب می‌شود تا انواع معضلات و مشکلات در جامعه کاسته شود. به شرطی که این حرکت آگاهانه و به‌صورت کاملاً تخصصی صورت گیرد و مباحث دینی با یک شیوه صحیح و منطبق با شرایط و زمانه به مردم تبیین شود.

سید محسن شریفی اشاره‌ای به خصوصیات اخلاقی و رفتاری حضرت علی (علیه السلام) در جایگاه همسر و پدری در دوران حکومت و خانه‌نشینی کرد و گفت: صحبت کردن درباره شخصیت بی‌مانند، بی‌نظیر و یگانه امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) بسیار مشکل و حتی گاه غیرممکن خواهد بود. چرا که شناخت حقیقی آن حضرت برای ما دشوار است. بطوریکه جرج جرداق مسیحی در زمینه شناخت امام علی (علیه السلام) می‌گوید: «ای روزگار! تو را چه می‌شد اگر تمام نیروهای خود را بسیج می‌کردی و در هر عصر و زمانی، بزرگ‌مردی به نام علی را بدان قلب، بدان زبان و بدان شمشیر به انسانیت عطا می‌کردی.»

وی در ادامه با بیان اینکه رسیدگی به مسائل و مشکلات اجتماعی و سیاسی جامعه حضرت علی (علیه السلام) را از امور خانواده غافل نکرد افزود: در تبیین جایگاه همسری و پدری حضرت علی (علیه السلام) توجه به این نکته لازم است که آن حضرت در سال دوم هجری پس از جنگ مشهور بدر، در اوج درگیری‌های نظامی و مشکلات جامعه اسلامی دوران نبوی (صلی الله علیه وآله) با حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) ازدواج کرد و خانواده ایشان در چنین شرایطی شکل گرفت. و چنین نبود که آن حضرت در جوی آرام و بدون مشکل اقدام به ازدواج کرده باشند. همچنین بنابر گزارش‌های تاریخی در سال سوم هجری امام حسن (علیه السلام) نخستین فرزند آن حضرت متولد شد و امام در جایگاه پدری نیز قرار گرفت در حالی که اوج مشکلات جامعه نبوی مانند شکست مسلمانان در جنگ احد و درگیرهای نظامی وجود داشت. علی‌رغم همه این مشکلات حضرت علی (علیه السلام) به بهترین شکل ممکن در جایگاه همسری و پدری قرار داشت و توانست بهترین خانواده‌ای عالم را داشته باشد. چنین خانواده‌ای می‌تواند به چنان جایگاهی برسد که همه اعضای آن در ایمان، اخلاص و فداکاری از هم سبقت بگیرند.

این مدرس حوزه و دانشگاه، ایمان به خداوند را بالاترین ویژگی معنوی امام علی (علیه السلام) دانست و تصریح کرد: بالاترین ویژگی آن حضرت ایمان به خدای متعال است. حضرت علی (علیه السلام) نخستین مؤمن و مسلمان است که به گفته شیعه و اهل سنت هیچ‌گاه بت نپرستید و همواره یاور صادق پیامبر اعظم (صلی الله علیه وآله) بود و ما می‌بینیم که ایشان این ویژگی را در خانواده خود نیز داشتند و سعی می‌کردند تا اهل خانه خود را نیز در این مسیر قرار دهند به‌طوری‌که سه شب متوالی این خانواده به‌ظاهر کوچک، در شب تاریک مدینه غذای افطار خود را به سه نیازمند که عبارت از مسکین، یتیم و اسیر بودند، بخشیدند و خدای متعال که شاهد این ایثار بزرگ بود آن را به همه انسان‌ها اعلام کرده و در آیات سوره” انسان” به این کار آن‌ها مباهات می‌کند.

وی ادامه داد” بنابراین ایمان و اطاعت خداوند برترین صفت حضرت علی (علیه السلام) بود که به کمک همسر خود حضرت زهرا (سلام الله علیها) در خانواده خود نهادینه نمود و فرزندانی مانند امام حسن و امام حسین (علیه السلام) نتیجه این خانواده است. از طرفی پس از شهادت همسر، فرزندان امام علی (علیه السلام) که در سنین کودکی بودند در کنار ایشان قرار گرفتند و امام به بهترین شکل ممکن نقش پدرانه خود را ایفا نمود. اگر هم گفته شود که حسنین (علیهم السلام) خود امام بودند در پاسخ باید گفت که حضرت زینب (س) که در دامن این پدر تربیت شد هم الگوی والا در این زمینه است. علاوه بر اینکه به این موضوع هم توجه داشته باشیم که علی (علیه السلام) فرزندانی دیگری نیز داشتند مانند حضرت ابوالفضل العباس و برادرانش که نمونه والاترین انسان‌های غیر معصوم هستند و این افراد در کنار آن حضرت به چنین مقامی رسیده‌اند. از این رو باید اذعان داشت که حضرت علی (علیه السلام) به‌این‌ترتیب توانست در تمام دوران زندگی خود به‌مانند یک مرد والا در عرصه‌های مختلف همسری یا پدری بهترین نقش را ایفا کند.

دبیر علمی گروه تاریخ پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلام، همچنین دلایل الگو بودن امام علی (علیه السلام) برای مردان جهان را مورد ارزیابی قرار دارد و گفت: درباره انتخاب آن حضرت به‌عنوان الگوی مردان باید به چند نکته مهم توجه داشت، نخست اینکه همان‌طور که بیان شد ایشان توانست به‌عنوان یک همسر و پدر به بهترین شکل ممکن ایفای نقش کند، پس الگوی کامل در این زمینه است. دوم تاریخ صدر اسلام بیانگر رشادت و مردانگی ایشان در تمام عرصه‌های مختلف است که همگی بر مقام و جایگاه والای آن حضرت دلالت دارد مانند ندای معروف و مشهور «لافتی الا علی؛ جوانمرد چون علی نیست» در سخت‌ترین لحظات جنگ احد از آسمان شنیده می‌شد. همچنین روایت مشهور رسول خدا (صلی الله علیه وآله) که خطاب به حضرت (علیه السلام) فرمود: «أَنَا وَ عَلِی أَبَوَا هَذِهِ الْأُمَّه؛ من و علی دو پدر این امت هستیم» بیانگر مقام والای آن حضرت است و نشان‌دهنده جایگاه پدری ایشان به جامعه اسلامی است.

به گفته شریفی، الگو بودن امام علی (علیه السلام) برای مردان جامعه ما زمانی اهمیت دارد که ما بدانیم آن حضرت در برخورد با افراد جامعه نیز چنین بود، چنانکه در جنگ صفین که سپاه امام در برابر نیروهای معاویه قرار داشتند یاران امام دیدند که آن حضرت در گرماگرم جنگ اشک می‌ریزد وقتی علت را سؤال کردند امام فرمود من پدر مهربان این امت (مقصود همه مسلمانان) هستم درحالی‌که این فرزندان ناخلف در برابر پدر خود شمشیر کشیده‌اند و من می‌دانم این‌ها که چنین رفتاری با پدر خود دارند چه عاقبتی در پیش دارند و به خاطر حس پدرانه بر آن‌ها می‌گریم. همچنین به یاد بیاوریم حسی که امام نسبت به کودکان یتیم جامعه خود داشته که شاید از احساس یک پدر واقعی نیز بیشتر باشد. به‌طوری‌که بعد از شهادت امام یتیمان کوفه حس یتیمی را بیشتر درک کردند. یک نمونه دیگر که به‌خوبی می‌تواند نقش پدرانه امیرمومنان را برای ما روشن کند جریان بزرگ شدن محمد بن ابی بکر در خانه آن حضرت است. بااینکه محمد فرزند ابوبکر خلیفه اول بود اما پس از مرگ ابوبکر همراه مادرش در سن حدود سه‌سالگی به خانه امام علی (علیه السلام) وارد شد و تحت سرپرستی آن حضرت قرار گرفت و با داشتن پدری همچون امام به‌خوبی تربیت شد و در زمره مریدان و مشتاقان آن حضرت بود و برای هیچ‌کس حتی پدرش ابوبکر فضیلت حضرت علی (علیه السلام) را قائل نبود و امام نیز او را بسیار دوست داشت به‌طوری‌که در نهج‌البلاغه آمده است که امام فرمود: او را چون فرزندم پرورش داده بودم. محمد در نهایت نیز در راه امام به شهادت رسید. همین برخورد محبت آمیز پدرانه امام علی علیه‌السلام و روایات پیش گفته شده سبب شد تا آن حضرت در اذهان همه مسلمانان به‌عنوان الگوی مردی کامل پذیرفته شود و زمینه برای اینکه روز میلاد ایشان را روز مرد و پدر اعلام نمایند فراهم باشد.

این مدرس حوزه در پاسخ به این سؤال که مردان جامعه ما تا چه اندازه توانسته‌اند در الگو گیری از حضرت علی (علیه السلام) موفق عمل کنند اظهار کرد: ابتدا باید به این مطلب توجه داشته باشیم که الگو گیری از شخصیتی مانند حضرت علی (علیه السلام) کار آسانی نیست اما این سخن به‌هیچ‌وجه به این معنا نیست که ما نمی‌توانیم از ایشان الگوبرداری کنیم و اتفاقاً نکته اساسی در توجه به شخصیت‌های بزرگ درس گرفتن از زندگی آن‌ها به هر میزان ممکن است. بر این اساس باید گفت برای مردان جامعه ما بهترین الگو و اسوه وجود آن حضرت است که در شجاعت، ایمان، اخلاص و مردانگی سرآمد همه زمان‌ها است و در حیطه خانواده هم نشان داده که همسری و پدری شایسته است که از هر نظر در اوج قرار دارد و بی‌شک ایشان برترین الگوی هر مرد مسلمان در هر زمان و مکانی است. اما درباره میزان الگو قرار گرفتن ایشان برای مردان جامعه باید گفت این امر تا حد زیادی محقق شده گر چه با نقطه مطلوب فاصله داریم اما نباید منکر این واقعیت شد که در جامعه مذهبی ما که نام و یاد آن حضرت همواره بر سر زبان‌ها است اقبال به ایشان و درس گرفتن از زندگی ایشان به‌طورجدی دنبال می‌شود. نمونه بارز آن وجود مردان و پدرانی است که جان خود را در راه اسلام فدا کردند و یا پدران شهدای که با دست خود فرزندانش را راهی جبهه‌ها کردند. پس اقبال به این الگو گیری وجود دارد اما متأسفانه بسیاری از افراد جامعه ما نمی‌دانند که چگونه باید از این بزرگان الگو گیری کنند و باید در این مسیر کارهای اساسی صورت گیرد تا هم شخصیت و جایگاه اهل بیت (علیهم السلام) برای مردم جامعه بیشتر روشن شود و شیوه بهره‌گیری از سیره و رفتار آن‌ها برای مردم تشریح شود که این وظیفه نخبگان و اندیشمندان جامعه علمی است. بنابراین باید شیوه امام (علیه السلام) در مباحث مختلف خانواده مانند سیره همسرداری و پدرانه بودن ایشان، برای جامعه بیشتر بازگو شود تا جامعه با سرعت بیشتری به سوی الگو گیری از ایشان حرکت کند.

وی در ادامه میزان تعهد اخلاقی مردان جامعه ما نسبت به وظایف همسری و پدری را در مقایسه با گذشته ضعیف ارزیابی کرد و افزود: متأسفانه برخی از هنجارهای جامعه گذشته امروزه ماهیت خود را از دست داده و در گذشته مفاهیم خانواده و پایبندی‌ها و مسائلی از این دست به مراتب بیشتر بوده اما باید توجه داشت شاید نکته‌ای که موجب شده تا برخی به این پندار برسند که در گذشته مردان بیشتر به خانواده پایبند بودند تغییر سبک زندگی در زمان حاضر است به‌طوری‌که امروزه تمام مفاهیم جامعه دچار تحول و دست‌خوش تغییر شده و طبیعی است که این تغییرات در عرصه‌های مختلف مانند خانواده نیز تأثیرگذار باشد. البته اگر این تغییرات بر اساس اصول اسلامی باشد نباید گسست زیادی در این زمینه پدید آید اما متأسفانه این تغییرات که رویکرد غالب آن بر اساس اندیشه توسعه غربی است سبب شده تا برخی مفاهیم کارکرد خود را از دست بدهند و نتیجه طبیعی آن می‌شود عدم پایبندی در برخی از مفاهیم مهم مانند خانواده و وظایف همسری و پدری که به‌هیچ‌وجه پسندیده نیست. با کمال تأسف جامعه ما در توجه به مسائل غربی دچار افراط شده و حتی برخی از ناهنجاری‌های که در غرب هم مورد انتقاد است را دنبال می‌کند و این برای هر جامعه‌ای مشکل‌زا خواهد بود. چنانکه در غرب نیز هم اندیشمندان منصف و آینده‌نگر متوجه شده‌اند که تغییراتی که در حوزه خانواده و مسئولیت‌های پدران و مادران اتفاق افتاده صحیح نبوده و باید به سمت تقویت این مباحث بروند.

شریفی یادآور شد: اگر در مباحث خانواده و میزان تعهد مردان جامعه ما به آن، مشکلی پیش‌آمده به خاطر این تغییرات سریع و غیرقابل‌کنترل است. طبیعتاً لازمه جبران این مشکل و یا به عبارتی راهکار مواجهه با این پدیده ارائه شیوه صحیح از سبک زندگی دینی و اسلامی مطابق با مقتضیات روز است. شکی نیست که تنها راهکاری که به نظر می‌رسد امروزه می‌تواند جامعه ما را از این آسیب و بسیاری دیگر از مشکلات نجات دهد همین بحث سبک زندگی اسلامی ایرانی است. البته این کار هم‌زمان بر خواهد بود و هم نیاز به حضور جدی نخبگان حوزوی و دانشگاهی را دارد.

این پژوهشگر تاریخ اسلام در اشاره‌ای به مهم‌ترین مشکلات مردان جامعه ایران کرد و گفت: ناآشنایی جامعه ما به‌صورت کلی و مردان جامعه به‌خصوص از سیره و سبک زندگی و رفتاری بزرگان دینی همچون وجود حضرت (علیه السلام) سبب شده تا نتوانند رابطه الگو گیری از آن‌ها را به‌صورت عینی و کاربردی دنبال کنند. راه علاج هم بازگشت به شیوه‌ای است که در آن شناخت ابعاد مختلف زندگی بزرگان برای همه افراد جامعه ممکن شود. نکته دیگری که به نظرم می‌رسد باید به آن توجه داشت این است که توجه دادن جامعه به مسائل دینی در حیطه‌های مختلف سبب می‌شود تا انواع معضلات و مشکلات در جامعه کاسته شود. به شرطی که این حرکت آگاهانه و به‌صورت کاملاً تخصصی صورت گیرد و مباحث دینی با یک شیوه صحیح مانند همان سبک زندگی دینی و اسلامی باشد که منطبق با شرایط و زمانه جامعه انجام گیرد.

شریفی در پایان خاطر نشان کرد: با توجه به مباحثی که مطرح شد باید گفت حضرت علی (علیه السلام) به‌عنوان شخصیتی بی‌همتا موردپذیرش همه مسلمانان است و انتخاب سال روز میلاد ایشان به‌عنوان روز مرد و پدر بهترین انتخاب ممکن بوده و باید تلاش کنیم تا در این روز به ابعاد فردی و خانوادگی ایشان بیشتر توجه شود. به‌ویژه که به‌طور طبیعی در زندگی این‌گونه بزرگان مباحث سیاسی و حاکمیتی رنگ و بوی بیشتری دارند و در فرصت‌های مانند روز پدر باید به این بعد از زندگی ایشان یعنی مباحث خانوادگی و نقش همسری و پدری آن امام بزرگوار نیز توجه کنیم تا زمینه الگو گیری از ایشان نیز برای همه افراد جامعه و به‌خصوص مردان فراهم شود.

انتهای پیام/654