شیعه نیوز:
پرسش
منظور از «حوت» در داستان حضرت یونس( علیه السلام ) چیست؟ آیا به همین نهنگ هم حوت می‌گویند؟
پاسخ اجمالی
لغت‌شناسان «حوت» را هم به «ماهی» بزرگ(نهنگ)،[1] و هم به «ماهی» کوچک و معمولی معنا کرده‌اند.[2] از موارد استعمال آن در قرآن نیز به دست می‌آید که به ماهى بزرگ و کوچک هر دو «حوت» گفته می‌شود؛ مانند ماهیی که حضرت یونس( علیه السلام ) را بلعید و ماهیی که غذای حضرت موسى( علیه السلام ) و جوان همراهش بود.[3]
در داستان حضرت یونس( علیه السلام ) در قرآن کریم آمده است؛ هنگامی که دریا طوفانى شد، و بار کشتى سنگین بود و هر لحظه خطر غرق شدن، سرنشینان کشتى را تهدید می‌کرد و چارهاى جز این نبود که براى سبک شدن کشتى بعضى از افراد را به دریا بیفکنند، قرعه به نام یونس( علیه السلام ) افتاد، او را به دریا انداختند، و درست در همین لحظه نهنگى فرا رسید و او را در کام خود فرو برد. در این‌جا واژه «حوت» به «ماهى» عظیم(نهنگ) معنا شده است:[4] «فَالْتَقَمَهُ الْحُوتُ».[5]
اما در داستان حضرت موسى( علیه السلام ) بعد از آن‌که از مجمع البحرین گذشتند و از سفر خسته شده به تجدید نیرو نیازمند شده بودند. حضرت موسى به جوان[6] همراه خود فرمود تا غذایشان را که ماهیى بود که با خود برداشته بودند بیاورد.
در آن لحظه جوان حکایت ماهى را بیاد آورد و گفت آیا میدانى هنگامی که در کنار صخره نشسته بودیم، ماهى زنده شد و به دریا رفت. و من فراموش کردم که این مسئله را به شما یادآور شوم: «فَإِنِّی نَسِیتُ الْحُوتَ».[7]
در این‌جا حوت به ماهیی معمولی اطلاق شده است. بنابر این، با توجه به آنچه که بیان شد، در قرآن کریم «حوت» هم به معنای ماهی بزرگ(نهنگ) و هم ماهی کوچک استعمال شده است؛ لذا دقیقاً نمی‌توان گفت که منحصر در همان نهنگ باشد، اگرچه بعضی از لغت‌شناسان[8] گفته‌اند که در بیشتر موارد به معنای نهنگ است.
[1]. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، تحقیق، داودی، صفوان عدنان، ص 261، دمشق، بیروت، دارالقلم، الدار الشامیة، چاپ اول، 1412ق.
[2]. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج 2، ص 26، بیروت، دار صادر، چاپ سوم، 1414ق.
[3]. قاموس قرآن، قرشی، سید علی اکبر، قاموس قرآن، ج 2، ص 191، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ ششم، 1371ش.
[4]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 13، ص 485، دار الکتب الاسلامیة، تهران، 1374ش.
[5]. صافات، 142.
[6]. «برخی از مفسران معتقدند آن جوان جناب یوشع نبی بود». طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، بلاغی، محمد جواد، ج 6، ص 741، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، 1372ش.
[7]. کهف، 63.
[8]. ابن درید، محمد بن حسن، جمهرة اللغة، ج 1، ص 387، بیروت، دار العلم للملایین، 1988م؛ المفردات فی غریب القرآن، ص 261.
آیات مرتبط
سوره الأعراف (163) : وَاسْأَلْهُمْ عَنِ الْقَرْيَةِ الَّتِي كَانَتْ حَاضِرَةَ الْبَحْرِ إِذْ يَعْدُونَ فِي السَّبْتِ إِذْ تَأْتِيهِمْ حِيتَانُهُمْ يَوْمَ سَبْتِهِمْ شُرَّعًا وَيَوْمَ لَا يَسْبِتُونَ ۙ لَا تَأْتِيهِمْ ۚ كَذَٰلِكَ نَبْلُوهُمْ بِمَا كَانُوا يَفْسُقُونَ
سوره الكهف (61) : فَلَمَّا بَلَغَا مَجْمَعَ بَيْنِهِمَا نَسِيَا حُوتَهُمَا فَاتَّخَذَ سَبِيلَهُ فِي الْبَحْرِ سَرَبًا
سوره الكهف (63) : قَالَ أَرَأَيْتَ إِذْ أَوَيْنَا إِلَى الصَّخْرَةِ فَإِنِّي نَسِيتُ الْحُوتَ وَمَا أَنْسَانِيهُ إِلَّا الشَّيْطَانُ أَنْ أَذْكُرَهُ ۚ وَاتَّخَذَ سَبِيلَهُ فِي الْبَحْرِ عَجَبًا
سوره الصافات (142) : فَالْتَقَمَهُ الْحُوتُ وَهُوَ مُلِيمٌ
سوره القلم (48) : فَاصْبِرْ لِحُكْمِ رَبِّكَ وَلَا تَكُنْ كَصَاحِبِ الْحُوتِ إِذْ نَادَىٰ وَهُوَ مَكْظُومٌ
T