علل گسترش فقر در ایران

به گزارش «شیعه نیوز»، دکتر مرتضی عزتی، اقتصاددان و عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس درباه چالش های فقرزدایی در ایران می گوید: نابسامانی امروز ما به این دلیل است که ما سیاست هایی را اعمال کردیم و همچنان به آن سیاست ها ادامه می دهیم که سرمایه گذاری انجام نشود و تولید و توزیع محدود شود و رشد اقتصادی نداشته باشیم و نتیجه آن فقری است که از دهه دوم بعد از انقلاب شروع به افزایش پیدا کردن کرد. برخی زمان ها که رشد اقتصادی خوب بود مثل اواخر دهه ۷۰ و اوایل دهه ۸۰ فقر نسبتا ثابت ماند و به علت رشد اقتصادی فقر کمی کاهش پیدا کرد. ولی بعدا تا رشد اقتصادی کاهش پیدا کرد و منفی شد تورم بالا رفت و فقر تشدید شد. به ویژه که تقریبا در دوازده سیزده سال اخیر فقر به شدت گسترش پیدا کرده است. به این علت که رشد اقتصادی ما منفی بود یعنی کل درآمد کشور کاهش پیدا کرد و درامد فقرا نیز کاهش پیدا می کند. این علت اصلی گسترش فقر در ایران است.

متن گفت وگو با دکتر عزتی را می خوانید:

_ چهار دهه از انقلاب گذشته است. شعار اولیه و رویکرد اساسی انقلاب کاهش فاصله طبقاتی و رسیدگی به فقرا و مستضعفین بود. ولی هر چه پیش آمدیم بر قشر فقیر جامعه افزوده شد و با تورم شدیدی که وجود دارد ارزش پول ملی کاهش پیدا کرد و با تحریم های زیادی روبرو شدیم که اقتصاد ایران را تحت تاثیر قرار داد. در مجموع مهمترین چالش های فقر زدایی در جامعه ایران چیست و چه راهکار های کوتاه مدت و بلند مدتی را می توان در نظر گرفت؟

علت اصلی فقر در ایران پایین بودن تولید ملی است

تولید ملی ما چهل سال است تقریبا رشد بسیار ناچیزی داشته است

اگر تولید رشد نکند ما هیچ وقت از فقر خارج نمی شویم

نتیجه قطعی افزایش رشد اقتصادی کاهش فقر است

اگر بخواهیم به صورت اساسی به این مساله نگاه کنیم علت اصلی فقر در ایران پایین بودن تولید ملی است. تولید ملی ما محدود است و چهل سال است که تقریبا رشد بسیار ناچیزی داشته است. رشد تولید ملی ما از رشد جمعیت کمتر بود، هر کسی کمی اقتصاد بداند متوجه می شود که مجموع تولید ملی در بین تمامی افراد جامعه توزیع می شود. اگر تولید کم باشد و رشد نکند فقر همچنان برقرار است و اگر تولید پایین باشد فقر است و اگر تولید رشد نکند ما هیچ وقت از فقر خارج نمی شویم. در واقع توزیع مساله چندم است. اصل کار این است که تولید ما بالا برود. به هر صورتی که تولید بالا برود با هر شکل توزیعی که در دنیا تجربه شده است فقر کم می شود. نتیجه قطعی افزایش رشد اقتصادی کاهش فقر است. اگر رشد نداشتیم نتیجه قطعی این است که کاهش فقر نیز نداریم. مگر اینکه سیاست های ضد رشد اقتصادی اعمال کنیم. یعنی اجازه ندهیم که سرمایه انباشه شود و تولید صورت بگیرد و جلوی سرمایه و سرمایه گذاری را بگیریم.

ما در دهه اول انقلاب رشد اقتصادی نداشتیم اما فقر زدایی داشتیم

تقریبا در دوازده سیزده سال اخیر فقر به شدت گسترش پیدا کرده است

آنچه که در دهه اول انقلاب ما رخ داد این بود که فقر کم شد اما با سیاست هایی فقر دچار کاهش شد که رشد اقتصادی نیز کاهش پیدا کرد. سرمایه گذاری کاهش پیدا کرد و تمایل به سرمایه گذاری در اقتصاد ایران کاهش پیدا کرد و تقریبا سرمایه ها را از کشور فراری داد. سرمایه گذاری خارجی در ایران با مانع روبرو شد. دقت کنید که ما در دهه اول انقلاب رشد اقتصادی نداشتیم اما فقر زدایی داشتیم. قیمت آن فقر زدایی این بود که هزینه سرمایه گذاری در کشور ما افزایش پیدا کرد. ما حقوق و دستمزدها را بالا بردیم و مانع از انباشت سرمایه برای سرمایه گذاری تولیدی شدیم. پول هایی را که در کشور بود به سمت مصرف هل دادیم و مصرف گرایی افزایش پیدا کرد. این ها باعث شد سرمایه گذاری کم شود و انباشت سرمایه کم شود و تولید ارزشمند نباشد و مصرف ارزشمند باشد و دولت پول های خود را بین این ها توزیع کرد. بله یک دهه وضع خوب بود ولی در بلند مدت وضعیت به شدت خراب شد. نابسامانی امروز ما به این دلیل است که ما سیاست هایی را اعمال کردیم و همچنان به آن سیاست ها ادامه می دهیم که سرمایه گذاری انجام نشود و تولید و توزیع محدود شود و رشد اقتصادی نداشته باشیم و نتیجه آن فقری است که از دهه دوم بعد از انقلاب شروع به افزایش پیدا کردن کرد. برخی زمان ها که رشد اقتصادی خوب بود مثل اواخر دهه ۷۰ و اوایل دهه ۸۰ فقر نسبتا ثابت ماند و به علت رشد اقتصادی فقر کمی کاهش پیدا کرد. ولی بعدا تا رشد اقتصادی کاهش پیدا کرد و منفی شد تورم بالا رفت و فقر تشدید شد. به ویژه که تقریبا در دوازده سیزده سال اخیر فقر به شدت گسترش پیدا کرده است. به این علت که رشد اقتصادی ما منفی بود یعنی کل درآمد کشور کاهش پیدا کرد و درامد فقرا نیز کاهش پیدا می کند. این علت اصلی گسترش فقر در ایران است.

_ در مقابل فقر چه راهکار هایی می توان در نظر گرفت و نقش تحریم ها در افزایش فقر چیست؟ آیا می توان دولت ها را در وضعیت امروز مقصر دانست؟

تحریم های اقتصادی موجب کاهش رشد اقتصادی شدند

تورم فقر را افزایش می دهد

هر سیاستی که دولت ها در چند سال اخیر اجرا کردند به تشدید تورم کمک کرد

تحریم های اقتصادی موجب کاهش رشد اقتصادی شدند. من توضیح دادم که منفی شدن رشد اقتصادی و به تبع آن کاهش درآمد ملی، یعنی کاهش درآمد همه مردم و به معنی فقیر شدن همه مردم است. از طرف دیگر تحریم ها به تورم کمک کردند و تورم فقر را افزایش می دهد چون ارزش درآمد همه مردم کاهش پیدا می کند. البته دارایی های مردم مثل ملک و طلا و … ارزش بالاتری پیدا می کند اما درآمدها همه پایین است. بلا استثنا ارزش درامد ها کاهش پیدا می کند، کسی که صد میلیون در ماه درامد داشته به علت تورم ۳۰% به همین میزان از درآمد او افت می کند و اگر تورم ۵۰% باشد به همین نسبت ارزش درآمد او افت می کند. هر عددی که به عنوان درامد تصور می کنید در تورم افت ارزش پیدا می کند و وضع درآمدی همه بدتر می شود ولی کسی که دارایی به نام ثروت دارد فکر می کند ثروت او بالا رفته است که تورم است. ولی هیچ اثری بر درآمد ها ندارد و درآمد ها افت پیدا می کند. در شرایط تحریمی درآمد ما کاهش پیدا کرد و سیاست های اقتصادی دولت که به ناچار اجرا کرد و هر سیاستی که دولت ها در چند سال اخیر اجرا کردند به تشدید تورم کمک کرد.

ما در کشور سیاست هایی کلی داریم که مانع از سرمایه گذاری می شود

باید موانع سرمایه گذاری را از بین ببریم و از سرمایه گذاران خارجی دعوت کنیم تا به کشور بیایند

سرمایه گذاری خارجی در کشور می تواند به رشد اقتصادی شکل بدهد

ما هر کاری بکنیم توان سرمایه گذاری در داخل کشور برای ایجاد رشد اقتصادی بالا وجود ندارد

حتی اگر پول فروش تمام نفت یک سال را بیاوریم جبران استهلاک سرمایه های موجود را نمی کند

تورم موجب شد ارزش درامد همه مردم پایین بیاید و درآمد فقرا هم پایین بیاید و وضعیت فقر بدتر شود چون طبقه متوسط نیز فقیر شد و این اثر تحریم ها بود. از طرفی ما در کشور سیاست هایی کلی داریم که مانع از سرمایه گذاری می شود و مانع تولید است و اجازه نمی دهد که سرمایه خارجی به داخل کشور بیاید. این ها مشکلاتی جدی تر در اقتصاد کشور ما هستند و ما باید موانع سرمایه گذاری را از بین ببریم و از سرمایه گذاران خارجی دعوت کنیم تا به کشور بیایند و سرمایه گذاران خارجی را تضمین کنیم تا از آمدن به کشور دلخوش باشند و سیاست هایی را به طور رسمی اعلام کنیم و به طور پایلوت شروع به ایجاد امنیت برای سرمایه گذاری خارجی بکنیم. سرمایه گذاری خارجی در کشور می تواند به رشد اقتصادی شکل بدهد وگرنه ما هر کاری بکنیم توان سرمایه گذاری در داخل کشور برای ایجاد رشد اقتصادی بالا وجود ندارد. کسانی که می گویند ما نقدینگی داریم و ما موجودی داریم و چه و چه این افراد هیچ سررشته ای از اقتصاد ندارند و نمی دانند که سرمایه گذاری الزامات دیگری دارد و انباشت سرمایه چیز دیگری است و نقدینگی حتی ضد سرمایه گذاری است. حتی اگر پول فروش تمام نفت یک سال را بیاوریم جبران استهلاک سرمایه های موجود را نمی کند.

استهلاک سرمایه های موجود ما سالانه ده ها میلیارد دلار است

هر ساله میزان رشد سرمایه گذاری ما منفی است

ما در کشورمان سیاست های کلان و تفکرات عده ای را داریم که مایل به جذب سرمایه گذاری های خارجی نیستند

امروز عوامل داخلی و خارجی دست به دست هم داده اند تا در ایران سرمایه گذاری اقتصادی صورت نگیرد و این مساله فقر را تشدید می کند

استهلاک سرمایه های موجود ما سالانه ده ها میلیارد دلار است و ما نمی توانیم به همین اندازه نیز سرمایه گذاری کنیم و از این رو هر ساله میزان رشد سرمایه گذاری ما منفی است و مرتبا به پایین میل می کند و همین فقر را تشدید می کند. این مشکل اساسی و اصلی کوتاه مدت و بلند مدت ما است که ما در کشورمان سیاست های کلان و تفکرات عده ای را داریم که مایل به جذب سرمایه گذاری های خارجی نیستند و متاسفانه عوامل نفوذی خارجی و آن هایی که در داخل کشور به هر شکلی خواسته و یا ناخواسته عامل خارجی هستند، ممانعت از سرمایه گذاری را تشدید می کنند. اروپاییها بخواهند سرمایه گذاری کنند مانع می شوند، برند بزرگی خارجی قصد ورود و سرمایه گذاری در کشور را داشته باشد مانع می شوند. این ها موانع اصلی هستند که برای رشد اقتصادی در کشور ما فعالیت می کنند. از طرفی دشمنان ایران از جمله آمریکا و اسرائیل و سایر دشمنان کشورمان به شدت تبلیغات می کنند تا هیچ سرمایه گذاری وارد ایران نشود. آنها هم از موانع سرمایه گذاری در ایران هستند. بخش عمده تحریم ها به همین علت است تا هیچ کسی در ایران سرمایه گذاری نکند. امروز عوامل داخلی و خارجی دست به دست هم داده اند تا در ایران سرمایه گذاری اقتصادی صورت نگیرد و این مساله فقر را تشدید می کند. باید به فضای کسب و کار بهبود داد و از سرمایه های خارجی دعوت کرد و از سرمایه گذاران استقبال نمود و حمایت کرد و کمک داشت و همه موانع آن ها را از بین ببریم و به آنها تضمین بدهیم و سود اضافه ای برایشان در نظر بگیریم تا در ایران سرمایه گذاری کنند. اگر چنین چیزی انجام شود می توان در میان مدت و بلند مدت رشد اقتصادی فراهم کرد و فقر را از بین برد.

_ آیا اجرای این برنامه ها به برداشته شدن تحریم ها نیاز دارد؟

ما باید راه هایی پیدا کنیم که هزینه های تحریم را برای کشور هایی که در ایران سرمایه گذاری می کنند جبران کنیم

تحریم ها هستند ولی ما باید برای ایجاد رشد اقتصادی و از بین بردن فقر در کشور هزینه بدهیم

پرداخت یارانه نقدی به اندازه تحریم ها تورم زا است

آثار تورمی همچنان تا سال های بعد دیده خواهد شد

اثر یارانه نقدی بسیار موقت و یک ساله است و در سال های بعدی مردم را فقیر و فقیر تر می کند

ما باید راه هایی پیدا کنیم که هزینه های تحریم را برای کشور هایی که در ایران سرمایه گذاری می کنند جبران کنیم. اگر شرکتی به ایران بیاید و فرضا ده میلیارد دلار سرمایه گذاری کند، شاید آمریکا بگوید ما این شرکت را یک میلیارد دلار جریمه خواهیم کرد، ایران می تواند بگوید ما یک میلیارد دلار جریمه ات را می دهیم ولی بیا و سرمایه گذاری کن. این مثال بود ولی قابل اجرا است یا بگوییم که ما به اندازه یک میلیارد دلاری که جریمه می شوی در داخل برای تو چنین امکاناتی فراهم می کنیم و زمین و آب وبرق را به شما می دهیم. تحریم ها هستند ولی ما باید برای ایجاد رشد اقتصادی و از بین بردن فقر کشور هزینه بدهیم. ما اینهمه هزینه برای یارانه ها می پردازیم ولی هیچ فقری برطرف نمی شود. از سال ۸۸ که پرداخت یارانه ها به مردم شروع شده تورم ما به شدت افزایش پیدا کرده است. قبل از این سابقه چنین تورمی نداشتیم و هیچ وقت سابقه نداشت کشور دچار تورم ۵۰% باشد. در تحریم اخیر نیز شاهد بالا رفتن تورم بودیم و می توان گفت پرداخت یارانه نقدی به اندازه تحریم ها تورم زا است. اگر پرداخت یارانه نقدی امسال وارد جیب مردم شود سال بعد به همین میزان از جیب مردم خارج می شود و در سال های بعدی هم باز به همین صورت خواهد بود یعنی تورم اثر یک ساله ندارد و آثار تورمی همچنان تا سال های بعد دیده خواهد شد. ما صد تومان می دهیم ولی از سال بعد صد تومان پس می گیریم و این با ایجاد تورم انجام می شود. اثر یارانه نقدی بسیار موقت و یک ساله است و در سال های بعدی مردم را فقیر و فقیر تر می کند.

_ ادامه پیدا کردن این وضعیت فقر کشور و مردم ایران را تا کجا خواهد برد؟

باید رشد اقتصادی ایجاد کنیم و به این رشد شدت بدهیم تا فقر بر طرف شود

در هیچ کجای دنیا نیست که فقر با یارانه برطرف شده باشد

من فکر می کنم اصلا نباید چنین اتفاقی بیفتد، این وضعیت نباید ادامه پیدا کند. باید رشد اقتصادی ایجاد کنیم و به این رشد شدت بدهیم تا فقر بر طرف شود. بحث من باید است باید برویم و به هیچ وجه به چنین چیزی اجازه ادامه داشتن ندهیم. من عقیده دارم که ما در راس امور آدم های عاقلی داریم و باید عقل خود را به کار بگیرند و باید اقتصاددان های دلسوز و آن هایی که از تجربه دنیا خبر دارند باید به میدان بایند. تجربه دنیا را ببینید تا رشد اقتصادی است که فقر را بر طرف می کند. در هیچ کجای دنیا نیست که فقر با یارانه برطرف شده باشد. در هیچ کجای دنیا این نیست که رشد اقتصادی تشدید شده باشد و فقر برطرف نشده باشد. این قاعده ای بسیار ساده است و همه دنیا این تجربه را نشان می دهند.

_ این دولت قرار بر پرداخت یارانه دارد و چهار سال کشور را اداره خواهد کرد پیش بینی شما برای ده سال آینده کشور چیست؟

امیدوارم آدم های عاقلی تصمیمی عاقلانه بگیرند و رشد اقتصادی را تشدید کنند

من امیدوارم آدم های عاقلی تصمیمی عاقلانه بگیرند و رشد اقتصادی را تشدید کنند و فقر را برطرف کنند من در این زمینه با امید حرف می زنم و نمی خواهم تصور کنم که آدم هایی غیر منطقی که به فکر کشور نیستند تصمیم گیر خواهند بود.

انتهای پیام