آیت الله حاج آقا حسین قمی و قانون منع حجاب در ایران

شیعه نیوز : تصوری غلط در بین عموم رایج شده که قیام مردم مشهد در مسجد گوهرشاد در اعتراض به اجباری شدن کشف حجاب بوده. با اینکه در آن ایام زمزمه‌های اجباری شدن کشف حجاب به گوش می‌رسد، اما خواستهٔ مردم و علماء این بود که قانون اتحاد البسه را ملغی کنند. پیش از این، مرحوم آیت الله العظمی حاج آقا حسین قمی، در اعتراض به وضع قوانینی که مخالف شرع انور اسلام است به تهران سفر می‌کند. منتهی عزیمت ایشان به تهران منتج به نتیجه نمی‌شود و در پی آن رضاخان دستور حصر ایشان را صادر می‌کند. این خبر باعث شد که مردم مشهد در مسجد گوهرشاد تحصن کنند. فوقع ما وقع.

شش ماه بعد در ۱۷ دی ماه ۱۳۱۴ قانون منع حجاب تصویب می‌شود. رضاخان برای مهار آیت الله قمی او را تبعید می‌کند و ایشان برای مدت کوتاهی در نجف و سپس در کربلا مستقر می‌شوند. با سقوط رضاخان در ۱۳۲۰، حاج آقا حسین قمی عزم ایران می‌کند تا پیگیر مطالبات پنج‌گانه خود شود. سفارت ایران در بغداد، با تلگرافی ماجرا را مخابره می‌کند :«وزارت امور خارجه. حاجی آقا حسین قمی که در خراسان اقامت داشت و قریب به هفت هشت سال است به عراق آمده، اخیراً در صدد برآمده که به تهران مسافرت نماید و در اطراف این مسافرت، کسان او انتشاراتی داده‌اند. منجمله این که ایشان برای حل موضوع حجاب و برگشت آن به صورت اولیه که زنان با چادر خارج شوند به تهران مسافرت می‌نماید».

موضوع به سرعت در ایران پیگیری می‌شود و دستور می‌دهند تا مانع ورود ایشان به ایران شوند اما :«وزارت امور خارجه در همان تاریخ به کنسولگری نامبرده تلگرافاً دستور داد که از دادن روادید به نامبردگان خودداری نمایند ولی کنسولگری در پاسخ اعلام داشت که قبل از وصول تلگراف مزبور، چون در موقع مراجعه آنها برای صدور روادید، هیچگونه مانع قانونی در بین نبود به آقایان روادید داده شده بود، و از قرار مشهور، نامبردگان دیروز وارد کرمانشاهان و از طرف اهالی استقبال شایانی از آنان به عمل آمده است».

آیت الله قمی، ۱۱ تیرماه ۱۳۲۲ وارد شهرری می‌شود. فرمانداری تهران در گزارشی به وزارت کشور می‌نویسد :«در موقع ورود تقریباً یکصد هزار جمعیت استقبال نموده و در باغ ملک سکونت فرمودند و هر روز هم جمعیت زیادی از تهران و قرای اطراف برای دیدار مشارإلیه مراجعه می‌نمایند و تصور می‌رود در روز سه شنبه ۱۴ ماه جاری به طرف خراسان عزیمت فرمایند و از طرف مأمورین شهرداری نسبت به نظافت شهر اقدامات شایسته به عمل آوردند».

آیت الله قمی اعلام می‌کند که قصد دارد برای زیارت حضرت امام علی بن موسی الرضا علیه السلام به مشهد مشرف شود. استاندار خراسان در تلگرافی به تاریخ ۳ مرداد ۱۳۲۲ گزارش سفر ایشان را به نخست وزیر اعلام می دارد :«قبل از ظهر بیست و دوم تیر ماه آقای قمی وارد شدند. جمله مستقبلین در عرض راه و شهر و محوطه صحن مطهر بسیار بود لیکن هیچگونه اتفاق نامطلوبی رخ نداد. بعضی از علما مخصوصاً آقای حاج میرزا احمد کفائی مجتهد در بین راه راجع به وضعیت فعلی و مصالح وقت به ایشان تذکراتی داده بودند که مورد توجه و موافقت آقای قمی واقع شده اظهار داشته‌اند از دخالت در امور سیاسی و تماس با دستجات و اجتماعات احتراز جسته مشغول زیارت و عبادت خواهند بود ولی در کلیات امور نظریاتی دارند که اظهار خواهند داشت».

آقای قمی مطالبات خود را به استاندار می‌گوید تا فوراً به شاه ابلاغ شود اما جوابی دریافت نمی‌کند. او در تاریخ ۱۴ مرداد ۱۳۲۲ در نامه‌ای به نخست‌وزیر مطالبات پنج‌گانه خود را یادآور می‌شود و می‌نویسد :«مهماتی که از اعلیحضرت همایونی توسط جناب استاندار راجع به مصالح عامه تقاضا شده تا به حال جوابی نرسیده لذا ثانیاً تذکر داده شود». اولین خواسته ایشان لغو قانون منع حجاب است :«صدور اعلامیه رسمی به جمیع کشور که احدی حق منع نداشته باشد از زنهایی که باحجاب هستند».

ایشان جواب رضایت بخشی دریافت نمی‌کند. این‌بار با لحنی شدیدتر در ۳۰ مرداد، نخست‌وزیر را مخاطب قرار می‌دهد :«در تعقیب جوابی که از طرف عالی نسبت به مقاصد پنج‌گانه رسید، خاطر سرکار را مستحضر می‌دارد که جواب مسئول به هیچ وجه رضایت بخش نبود و نقائصی داشت که شفاهاً به وسیلهٔ یکی از وزرای محترم تذکر داده می‌شود. مقتضی است که زودتر، به طوری که بتوان قناعت نمود جواب صادر شود و رفع غائله بشود».

در این بین سیل تلگراف در حمایت از آیت الله حاج آقا حسین قمی از سوی قم، زنجان، اراک، اردبیل، اصفهان، بابل، گلپایگان، خرم آباد، و خمین به سمت تهران سرازیر می‌شود. علی سهیلی، نخست‌وزیر وقت، در نامه‌ای به اطلاع آیت الله قمی می‌رساند که مطالبات ایشان در هیئت دولت به تصویب رسیده و ابلاغ شده :«حضرت آقای آیت الله قمی؛ در جواب تلگرافی که از مشهد مقدس مخابره فرموده بودید، محترماً زحمت می‌دهد: تلگراف در هیأت وزیران مطرح و تصویب دولت به شرح زیر اشعار می شود». او در رابطه با قانون منع حجاب می‌نویسد :«آنچه راجع به حجاب زنان تذکر فرموده‌اند، دولت عملاً این نظریه را تأمین نموده است و دستور داده شده که متعرض نشوند». [۱]

طبق این مصوبه، وزارت فرهنگ حکم داد از ورود زنان بی‌حجاب به دانشگاه جلوگیری شود و معلمان زن مدرسه‌ها و استادان زن دانشگاه‌ها مجبور شدند باحجاب به کلاس بروند.[۲] آیت الله قمی پس از عملی شدن مطالباتش، بعد از مدتی به عراق مراجعت می‌کند. این آخرین سفر ایشان به ایران بود.

[۱] متن تلگراف‌ها از کتاب مرجعیت در عرصهٔ اجتماع و سیاست
[۲] جنبش حقوق زنان در ایران، ص ۱۰۰

منبع : کانال تلگرامی  tabatabaei_qomi@