کرونا ساختار جمعیتی را دچار بحران کرد

به گزارش «شیعه نیوز»، شصت و پنجمین نشست از سلسله نشست‌های مجازی " کرونا و زندگی مومنانه" که به همت دانشکده الهیات پردیس فارابی دانشگاه تهران و جهاد دانشگاهی واحد قم برگزار شد با ارائه بحث توسط دکتر سید مهدی اعتمادی فرد، رئیس دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران با موضوع رهیافتی جامعه شناختی به ابعاد و پیامدهای کرونا همراه بود.

دکتر سید مهدی اعتمادی فرد در ابتدا عنوان کرد: بحران‌های عمومی و شرایط پاندمی شرایط خاصی را برای اجتماعات ایجاد می‌کند و این وضعیت‌ها از جهتی برای جامعه شناسان اهمیت دارد که می‌توانند نظم اجتماعی در شرایط نرمال را مورد واکاوی قرار بدهند. به تعبیر دیگر آنچه که بسیار برای اهالی علوم اجتماعی اهمیت دارد این است که شرایط بحرانی و پاندمی مانند بیماری کرونا از جمله زمینه‌هایی است که می‌تواند به ما این کمک را بکند که بتوانیم دقیق‌تر وضعیت عادی و نظم روزمره و عرفی خودمان را مورد بررسی قرار دهیم.

وی ادامه داد: این موارد از این جهت دارای اهمیت است که به نظر می‌رسد در وضعیت روزمره آنقدر نظام معمول و مرسوم سراسر زندگی ما را گرفته که بسیاری از چیزها را طبیعی قلمداد می‌کنیم، همچون ماهی که درون آب زندگی می‌کند. بدهیات زندگی که لازمه بقا و زیست هست و همه جای زندگی را احاطه کرده دیگر به چشم نمی‌آید، بروز وقفه‌ها یا بحران‌هایی مانند بیماری‌های طبیعی و پاندمی می‌تواند شرایطی را ایجاد کند تا واقعا بفهمیم که در چه نظمی و با چه قواعدی درحال زندگی هستیم.

رئیس دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران اظهار کرد: شرایط پاندمی این امکان را ایجاد می‌کند تا بهتر بدانیم که چه نظم ضروری بر زندگی ما حاکم است که ما آن را طبیعی قلمداد می‌کنیم، خانواده نمونه بارز این موضوع است که به طور طبیعی از ابتدای تولد با آن سروکار داریم و به طور طبیعی از یک سری قواعد پیروی می‌کنیم، اما زمانی که اتفاق و مشکلی پیش می‌آید افراد متوجه می‌شوند آن چیزی که در آن زندگی می‌کنند و به نظرشان طبیعی و بدیهی است لزوما همیشگی نیست و همه این‌ها می‌تواند گسسته، نقض و درنهایت از بین برود، بنابراین این موضوع برای عالمان اجتماعی دارای اهمیت است که پی ببرند پیش از این وقفه‌ها چه نظمی در زندگی افراد حاکم بوده است.

وی افزود: آنچه گفته شد بدین معنا نیست که این بحران‌ها مطلوب است بلکه تنها راه کنترل آن دست یافتن به پشت ناپیدای حیات اجتماعی و همین دریچه‌هایی هست که برای ما ایجاد می‌شود. نظم اجتماعی سرشار از ضرورت‌های گرانبهایی است که حوزه‌های مختلف از جمله خانواده و نهادهایی مانند مدرسه و محیط‌های اداری را دربرمی‌گیرد.

اعتمادی فرد تصریح کرد: آن چیزی که بیشتر از همه کرونا را برجسته می‌کند ابعاد زیستی آن است که با زندگی و جان انسان سروکار دارد و همه اقشار و طبقات مختلف اجتماعی را دربرمی‌گیرد و ممکن است به مرگ منجر شود، بنابراین مهمترین پیامدی که در حوزه جمعیت شناسی می‌توان مطرح کرد بحث مرگ و میر است.
وی با اشاره به اینکه همه افراد جامعه به طور یکسان در معرض بیماری کرونا نیستند، گفت: در ابتدای امر و ماه‌های اولیه کرونا ساختار اجتماعی و جمعیتی از دو منظر سنی و ترکیب جنسی با بحران مواجه شد بر همین اساس بیشتر سالمندان و مردان گرفتار کرونا شدند و در نهایت به مرگ آنان منتج می‌شد. این امر پیامدهایی از جمله افزایش زنان سرپرست خانوار و ایجاد بحران‌ در خانواده‌ها را به دنبال دارد بنابراین مسئولین مربوطه خصوصا در حوزه‌های بهزیستی و تامین اجتماعی باید به این وضعیت توجه کنند.

رئیس دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران در خصوص گروه‌های اجتماعی که بیش از سایر گروه‌ها تحت تاثیر کرونا دچار آسیب‌های جدی می‌شوند، اظهار کرد: گروه‌هایی از جمله سالمندان، افراد بیکار یا افرادی که شرایط عادی و امکانات اولیه برای برطرف کردن نیازهایشان را ندارند بیش از سایرین در معرض آسیب‌های ناشی از کرونا قرار می‌گیرند.

وی ادامه داد: در ابتدای شیوع بیماری کرونا چیزی که بین اهالی علوم اجتماعی شایع شد این بود که ویروس کرونا یک ویروس دموکراتیک است یعنی فقیر و غنی نمی‌شناسد و بین اعضای اقشار در طبقات مختلف اجتماعی فراگیر می‌شود و همه را درگیر می‌کند، این دیدگاه غلطی نیست اما با دقت بیشتر می‌توان به این نتیجه رسید که درست است این بیماری همه اقشار را دربرمی‌گیرد اما افرادی که توانمدی و امکانات کمتری برای تامین نیازهای اولیه زندگی دارند به تدریج دچار پیامدهای بیشتری خواهند شد.
اعتمادی فرد تصریح کرد: جریان‌های مدنی و مذهبی که در جامعه اقدام به تامین نیازهای مردم می‌کنند فوق‌العاده اهمیت دارد و به شدت در کاهش آسیب‌ها موثر است، اقشار آسیب پذیر و کم توان جامعه علاوه براینکه در تهیه لوازم بهداشتی و پیشگیری از بیماری کرونا ممکن است با مشکلاتی مواجه باشند، امکانات کمتری هم دارند برای اینکه بتوانند مسائل قرنطینه را رعایت کنند. به این دلیل که اگر بخواهند در قرنطینه بمانند باید از همان شغل نیمه وقتی هم که دارند دست بکشند و عملا منبع درآمد خود را از دست می‌دهند.
وی با اشاره به ضرورت بسیج شدن تمام افراد جامعه برای کمک به یکدیگر افزود: شرایط موجود شاخک‌ها را نسبت به قشر کم توان جامعه حساس کرده به این دلیل که هر آینه ممکن است با شایع شدن ویروس در برخی از اقشار و گروه‌ها به آن دسته از افرادی هم که نسبت به اقشار فرودست اهتمامی نمی‌ورزیدند نیز این بیماری سرایت کند.

رئیس دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران بیان کرد: یکی دیگر از مسائلی که ممکن است تحت تاثیر کرونا اتفاق بیفتد بحث تنظیم روابط میان افراد خانواده است، به این صورت که افراد در قرنطینه مجبور هستند ساعت‌های متمادی کنار هم باشند، شاید در ابتدای امر این شرایط به نظر خوب و دارای مزیت باشد اما همین وضعیت اگر به صورت هنجارمند، با قاعده و نهادینه شده‌ نباشد می‌تواند به تدریج مشکلاتی را ایجاد کند، این شرایط ممکن است موجب افسردگی و بعضا بروز رفتارهایی شود که در شرایط عادی دیده نمی‌شود.
وی ادامه داد: در این میان نقش رسانه و شبکه‌های اطلاع رسانی در جهت افزایش مهارت‌های خود کنترلی و عمدتا مباحث روانشناسی اجتماعی بسیار حائز اهمیت است، به این دلیل که افراد باید بیشتر توانایی تنظیم رابط با اطرافیان خود را پیدا کنند و در این شرایط کرونایی در مواجهه با افراد خانواده مراقب باشند.
اعتمادی فرد عنوان کرد: یکی دیگر از مسائلی که اهمیت دارد بحث فضای مجازی است، شاید احساسی که در حال حاضر نسبت به ضرورت وجود فضای مجازی داریم را پیش از شیوع بیماری کرونا نداشتیم و به همین دلیل هم می‌توان گفت خیلی به قاعده مند کردن این فضا فکر نشده است، بنابراین باید به دقت این فضا مورد بررسی و بازیابی قرار بگیرد زیرا می‌تواند پیامدها و آسیب‌‎های جبران ناپذیری داشته باشد و بالعکس می‌تواند ظرفیت‌های فراوانی را برای برخورداری صحیح داشته باشد.

وی افزود: همین امر باعث شد که متولیان رسانه و آموزش به فکر بیفتند و تلاش کنند تا زیرساخت‌های مناسبی که با توجه به شرایط جامعه ما امکان استفاده دارد را فعال و اشکالات آن را برطرف کنند.
رئیس دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران خاطر نشان کرد: از منظر مذهبی نیز در شرایط عزاداری که تحت تاثیر کرونا با سال‌های پیش متفاوت بود موجب برقراری ارتباط موثر میان دین، رسانه و خانواده‌ها شد و تجربه ای جدید و قابل تامل بود از این حیث که چگونه می‌توان به صورت هنجارمند از طریق رسانه نیازهای چندگانه نهادهای دیگر را برآورده کرد.
وی در پایان اشاره کرد: از وجوه اساسی دیگر در حوزه جامعه شناختی معطوف به ابعاد و پیامدهای کرونا می‌توان به هنجارمند کردن رسانه در جهت آموزش مهارت خصوصا مهارت‌های گفت و گو برای ارتباط گیری موثر در خانواده، بعد در اجتماعات فراتر از آن و در نهایت نهادهای دولتی پرداخت.