آیا ابوبکر، عمر و عثمان در جنگ‌های زمان پیامبر اسلام( صلی الله علیه و آله و سلم ) شرکت داشته و آیا فرماندهی هیچ نبردی را بر عهده داشتند؟ آیا آنان از هیچ نبردی گریختند؟

شیعه نیوز:
پرسش
آیا در صدر اسلام، جنگ‌هایی بوده است که پیامبر اکرم ( صلی الله علیه و آله و سلم )، عمر یا ابوبکر را به عنوان فرمانده انتخاب کرده باشد؟
پاسخ اجمالی
بر اساس آنچه در منابع روایی و تاریخی مورد پذیرش اهل‌سنت وجود دارد؛ سه خلیفه (ابوبکر، عمر و عثمان)، در برخی جنگ‌های زمان پیامبر اکرم( صلی الله علیه و آله و سلم ) شرکت داشتند، اما به عنوان یک فرمانده پیروز عمل نکردند، و گزارش‌هایی از فرار در صحنه نبرد و نیز تخلف از فرماندهی نیز در ارتباط با آنها وجود دارد:
1. عائشه می‌گوید: «ابوبکر هرگاه یاد روز اُحُد می‌افتاد،‌ می‌گریست و می‌گفت: آن روز، روز طلحه بود! و بعد از آن می‌گفت: نخستین کسى از فراریان که در آن روز بازگشت، من بودم، رسول خدا را دیدم که با یکى از کفّار می‌جنگید، به طلحه گفتم: همان جایى که هستى باش ... و من به رسول خدا نزدیک‌تر بودم، فرد ناشناسی به سمت رسول خدا آمد، هنگامى که نزدیک شد دیدم ابوعبیده جراح است، خودمان را به پیامبر رساندیم، دیدم دندان‌هاى جلوى آن‌حضرت شکسته شده و صورتش شکافته و دو حلقه از حلقه‌هاى زره در صورتش فرو رفته بود».[1]
حاکم نیشابورى پس از نقل این روایت می‌گوید: «این حدیث به شرط مسلم و بخاری صحیح است».[2]
2. عمر، در خطبه روز جمعه، به تلاوت سوره آل عمران پرداخت … و هنگامی که به این آیه رسید: «کسانى که در روز روبرو شدن دو جمعیت با یکدیگر [در جنگ احد]، فرار کردند، شیطان آنها را بر اثر بعضى از گناهانى که مرتکب شده بودند، به لغزش انداخت و خداوند آنها را بخشید. خداوند، آمرزنده و بردبار است»،[3] توضیح داد: روز احد در برابر مشرکان رو به هزیمت نهادیم، و من فرار می‌کردم تا این‌که به قله کوه رسیدم! و چنان می‌پریدم که خودم را مانند یک بز کوهی فرض می‌کردم، و مردم فریاد می‌زدند که محمد کشته شد! و من می‌گفتم: اگر از کسی این سخن را بشنوم، او را خواهم کشت!… پس این آیه نازل شد.[4]
3. «در روز جنگ احد... عثمان بن عفان و دو نفر از انصار به نام‌هاى عقبة بن عثمان و سعد بن عثمان و افرادى از بنى زریق گریختند تا به کوه جلعب در اطراف مدینه رسیدند و سه شبانه‌روز در آن‌جا ماندند، سپس نزد پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) بازگشتند...».[5]
4. پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم ) ابوبکر را به همراه جمعی به سوی خیبر فرستاد اما ابوبکر پا به فرار گذاشت و شکست خورده برگشت.[6]
5. «پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) به طرف خیبر حرکت کرد وقتی به آن‌جا رسید عمر و عده‌ای از مردم را به همراه وی به شهرهایشان یا به قصرشان فرستاد پس با آنها مبارزه کردند و طولی نکشید که عمر و یارانش را شکست دادند یارانش با ترس به نزدش آمدند و او را هراسان دیدند».[7]
6. پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) به ابوبکر و عمر دستور داده بود که در سپاه اسامه قرار بگیرند: «آن افرادی که در سپاه أسامه بودند، شخصیت‌های بزرگ مهاجرین و انصار بودند. شخصیت‌هایی؛ مانند أبوبکر، عمر، أبو عبیده جراح، سعد، سعید و قتاده. اینها در رابطه با فرماندهی أسامه اشکال‌تراشی کردند. تا این‌که پیامبر بیماریش شدّت گرفت، فرمان داد هر چه سریع‌تر سپاه أسامه را مجهّز کنید و آماده حرکت باشید».[8]

[1]. طیالسی، أبوداود سلیمان بن داود، مسند أبی‌داود، ج 1، ص 8، مصر، دار هجر، چاپ اول، 1419ق؛ شیبانی، أحمد بن محمد، فضائل الصحابة، بیروت، مؤسسة الرسالة، چاپ اول، 1403ق؛ بیهقی، ابوبکر احمد بن حسین، دلائل النبوة، ج ‏3، ص 263، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اوّل‏، 1405ق؛ ذهبی، ابوعبدالله محمد بن احمد، تاریخ الإسلام، ج ‏2، ص 190 – 191، بیروت، دار الکتاب العربى‏، چاپ دوم‏، 1409ق.
[2]. حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک على الصحیحین، ج 3، ص 298، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1411ق.
[3]. آل عمران، 155.
[4]. طبرى، ابوجعفر محمد بن جریر، جامع البیان فى تفسیر القرآن، ج ‏4، ص 95 – 96، بیروت، دار المعرفه، چاپ اول، 1412ق؛ همچنین ر. ک: فخرالدین رازى ابوعبدالله محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، ج ‏9، ص 398، بیروت، دار احیاء التراث العربى، چاپ سوم، 1420 ق.
[5]. ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله‏، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، ج ‏3، ص 1074، بیروت، دار الجیل، چاپ اول، 1412ق؛ طبری، أبوجعفر محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک(تاریخ طبری)، ج ‏2، ص 522، بیروت، دار التراث، چاپ دوم، 1387ق؛ مفاتیح الغیب، ج ‏9، ص 398.
[6]. المستدرک على الصحیحین، ج 3، ص 39؛
[7]. همان، ص 40.
[8]. ابن حجر عسقلانی، أحمد بن علی، فتح الباری (شرح صحیح البخاری)، ج 8، ص 152، بیروت، دار المعرفة، 1379ق.

آیات مرتبط

سوره آل عمران (155) : إِنَّ الَّذِينَ تَوَلَّوْا مِنْكُمْ يَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعَانِ إِنَّمَا اسْتَزَلَّهُمُ الشَّيْطَانُ بِبَعْضِ مَا كَسَبُوا ۖ وَلَقَدْ عَفَا اللَّهُ عَنْهُمْ ۗ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ حَلِيمٌ

T