روش تفسیر تاریخی قرآن و یا تفسیر قرآن با گرایش تاریخی چیست؟

شیعه نیوز:
پرسش
1. روش تفسیر تاریخی قرآن و یا تفسیر قرآن با گرایش تاریخی چیست؟ چه منابعی در این زمینه مطلب دارند؟ و روش‌شناسی تفسیر تاریخی چگونه است؟ 2. مجلات تخصصی قرآنی به زبان عربی و یا لاتین کدام‌اند؟
پاسخ اجمالی

شیوه نگارش مفسّران در تفسیر، یکسان نیست و بر اساس سلیقه و ذوق و یا با توجّه به مخاطب خاص، اسلوب‌هاى نگارش و سبک پردازش مطلب متفاوت است.[1] یکی از این سبک‌های تفسیر قرآن کریم؛ تفسیر تاریخی است، که به دلایلی طرفداران زیادی نداشته است.
تفسیر تاریخی؛ به شیوه‌ای از تفسیر گفته می‌شود که بیانگر نقل و گزارشى کامل از جنبه تاریخى قرآن با تکیه بر اسباب نزول و زمینه‌هاى تاریخى‏ است.[2] به عبارت دیگر؛ بیان معانی آیات قرآن کریم با در نظر داشتن اصول و مبانی تفسیر به همراه ارائه معارف و معلومات تاریخی مخصوص به آیات.[3]
تفسیر قرآن کریم با گرایش تاریخی دارای امتیازاتی است. در این نوشته، به برخی از این امتیازات اشاره می‌شود:
یک. روش تفسیر تاریخى‏ ذهن ما را، ذهن مفسر و قرآن‏پژوه را با فضاى نزول آیات و سوره‌های قرآن بهتر آشنا می‏کند.[4]
دو. لازمه‏ این روش، بهره‏گیرى از همه‏ اطلاعاتی است که در فهم قرآن دخالت دارد.[5]
سه. این روش، راه را بر تفسیر به رأى و فهم قرآن بر اساس عقاید و پیش فرض‏هاى ذوقى و تحمیلى بسیار تنگ می‌سازد.[6]
چهار. تفسیر تاریخى از قرآن، امکان فهم زنده و روز آمد و قابل انطباق قرآن بر موضوعات و مسائل جدید را فراهم می‌کند.[7]
با این حال؛ برخی از دانشمندان در زمینه علوم قرآنی، اشکالاتی را بر تفسیر قرآن کریم با گرایش تاریخی وارد کرده‌اند، به همین جهت استقبال زیادی از این روش و سبک تفسیری نشده است. از جمله اشکالاتی که برای این تفسیر گفته‌اند این است که؛ این شیوه، خطر تفسیر به رأى را به دنبال دارد؛[8] زیرا هر چند شواهد یقینى تاریخى در فهم کامل برخى از موضوعات مطرح در آیات تاریخى، قرآن مؤثر است؛ ولى این شواهد در صورتى یقینى است که به طور متواتر نقل شده باشد یا دست‌کم به اندازه خبرى موثّق اعتبار داشته باشد؛ بنابراین، نمی‌توان به هر نقلى اعتماد کرد و بر اساس آن به تفسیر پرداخت. بعضى از مفسران بى‏توجه به معیارهاى لازم، به‏طور انبوه از روایات سبب نزول و دیگر روایات تاریخى در فهم قرآن بهره برده و در این مسیر دچار خطاهاى زیادى شده‌اند.[9]
آنچه گفته شد خلاصه‌ای از مطالبی بود که برخی از محققان و دانشمندان علوم قرآنی به آن اشاره کردند، و برای مباحث تفصیلی و اظهار نظر در این مورد لازم است که مطالعات گسترده‌ای انجام شود. در این‌جا برخی از کتاب‌هایی که در این مورد نوشته شده است، نام برده می‌شود:
1. نکونام، جعفر، در آمدى بر تاریخ گذارى قرآن.
2. نزال، عمران سمیح، الوحدة التاریخیة للسور القرآنیة.
3. درباره مجلات تخصصی به زبان‌های عربی و انگلیسی به پایگاه‌های اینترنتی مجلات و مقالات مانند سایت مجلات تخصصی نور به آدرس اینترنتی http://www.noormags.com مراجعه کنید.

[1]. رضایى اصفهانى، محمد على، منطق تفسیر قرآن، ج 2، ص 34، جامعة المصطفى العالمیة، قم، چاپ اول، 1387ش.
[2]. رضایى اصفهانى، محمد على، قرآن و مستشرقین، ج 2، ص 100، پژوهشهاى تفسیر و علوم قرآنى، قم، چاپ اول؛ نزال، عمران سمیح، الوحدة التاریخیة للسور القرآنیة، ص 68، دارالقراء، دار قتیبة، دمشق، عمان، چاپ اوّل، 1427ق.
[3]. الوحدة التاریخیة للسور القرآنیة، ص 68.
[4]. قرآن و مستشرقین، ج 2، ص 53.
[5]. نکونام، جعفر، در آمدى بر تاریخ گذارى قرآن، مقدمه، ص 12، نشر هستى نما، تهران، چاپ اوّل، 1380ش.
[6]. همان، ص 12 – 13.
[7]. همان، ص 13.
[8]. مصباح یزدى، محمد تقى، قرآن‏شناسى، ج 2، ص 157، مؤسسه آموزشى وپژوهشى امام خمینى، قم، چاپ دوم، 1380ش.
[9]. همان، ص 156.

T