مقابل هم قرار دادن اشتغال و فرزندآوری زنان خطاست

به گزارش «شیعه نیوز»، مریم اردبیلی پزشک، آینده‌پژوه و کارشناس مسائل زنان و خانواده در گفت‌وگو با فارس به تشریح سیاست تشویقی فرزندآوری پرداخت.

وی با اشاره به اینکه سیاست‌های تشویقی فرزندآوری به چند روش اتفاق می‌افتد، گفت: در جهان مشوق‌های کوتاه مدت،‌ میان مدت و درازمدت برای فرزندآوری پیش‌بینی شده است.

این کارشناس مسائل خانواده در ادامه به تشریح برخی از این سیاست‌های مستقیم پرداخت و گفت: برخی سیاست‌های مستقیمی به دنبال پاداش‌های آنی مثل تهیه پکیج‌های حمایتی پس از زایمان را در نظر گرفته‌اند یا اینکه با بالا رفتن تعداد فرزندان یک خانواده تسهیلات خاصی به خانواده اعطا می‌کنند. در سیاست‌های درازمدت برای مثال دولت به ازای تولد فرزند سوم یا چهارم کالج و یا دانشگاه رایگان را برای فرزندان در نظر می‌گیرد و یا مسکن رایگان در اختیار والدین قرار می‌دهد تا در درازمدت خانواده دلگرم‌تر شوند.

وی افزود: برخی سیاست‌ها به شکل مستقیم مشوق فرزندآوری نیستند اما به شدت تأثیرگذارند مثل سیاست‌های تشکیل خانواده و یا تسهیل شرایط خانواده‌ها (وام‌های ازدواج، تسهیل ازدواج، خانه‌های رایگان برای زوجین و ...)، این سیاست‌ها پس از ازدواج قانون‌های تطبیق کار و خانواده را مدنظر قرار می‌دهند، مرخصی‌های زایمان پدر و مادر، امکان انجام کار پاره‌وقت، نیمه‌وقت و دورکاری و یا امکان مرخصی‌های با حداکثر حقوق ممکن برای مراقبت بیشتر از فرزندان تازه متولد شده از این دست سیاست‌ها هستند.

این کارشناس مسائل خانواده تصریح کرد: سیاست‌های غیرمستقیم گاهی برای تشویق به فرزندآوری به دنبال کاهش فاصله میان ایده‌ال ذهنی و فرزند محقق‌شده هستند. به این معنی که برای زوجینی که می‌خواهند تعداد فرزندانشان برای مثال سه فرزند باشد به تنظیم فاصله فرزندآوری اقدام کرده و  تسهیلاتی را برای تحقق این تعداد فرزند ارائه می‌کنند. در این سیاست فاصله زمان ازدواج و اولین فرزند و فاصله میان فرزندان را کاهش می‌دهد که تأثیر جدی روی هرم سنی جمعیت دارد.

اردبیلی تأکید کرد: اگر ما بتوانیم این سیاست را در کشور اجرا کنیم و زوجین در سنین باروری را تشویق کنیم که اولاً زودتر فرزند‌دار شوند و ثانیاً به تعداد فرزندان ذهنی خودشان فرزند به دنیا بیاورند به بحران جمعیتی کشور بسیار کمک خواهیم کرد.

وی با بیان اینکه در بسیاری از کشورها میان فرزند ذهنی وخواسته و فرزند متولد شده فاصله‌ای وجود ندارد گفت: با اجرای موفق این سیاست‌ها مثلاً اگر یک خانواده فرزند خواسته باشد همان تعداد فرزند محقق می‌شود، اما در کشور ما در حال حاضر میان فرزند خواسته و محقق شده فاصله زیادی وجود دارد، مثلاً زوجین سه فرزند می‌خواهند اما یک فرزند به دنیا می‌آورند. در واقع این سیاست این فرصت را  به وجود می‌آورد که زوجین در سنین باروری به تعداد مطلوب فرزندانشان دست بیابند و ثانیا با دستیابی به این تعداد مطلوب امکانات مناسبی دریافت کنند.

این آینده پژوه، سیاست‌های اقتصادی، شرایط کاری را نیز بر فرزندآوری مؤثر دانست و اظهار داشت: فرزندآوری از سنخ سرمایه‌گذاری‌های طولانی مدت است و که برای چنین سرمایه‌گذاری باید مدتی صبر کرد تا اطمینان خاطر اقدام به فرزندآوری صورت گیرد.

وی زمینه‌هایی مثل سبک زندگی، فرهنگ، مبانی دینی، روابط فرهنگی افراد جامعه و فرهنگ عمومی را از پیوست‌های فرزندآوری عنوان کرد و گفت: این پیوست‌ها در طول زمان تغییراتی داشته که آموزش بهداشت، افزایش رفاه عمومی و توسعه بر روی آن مؤثر بوده است.

اردبیلی با اشاره به سخنان یکی از متخصصین جهانی جمعیت که بهترین قرص ضدبارداری را توسعه دانسته است، گفت: یعنی اگر در کشوری توسعه وارد شود باروری کم می‌شود در واقع بالا رفتن  شاخصه رفاه بهداشت سلامت فرزندآوری را کاهش می‌دهد.

این کارشناس مسائل خانواده ادامه داد: در برخی کشورها بر روی این مسأله کار شده و درصدد هستند با وجود پیشرفت و توسعه فرزندآوری را هم افزایش دهند، برای مثال فرانسه با انجام 50 سال سیاست‌های حمایتی  ـ کار خانواده و تطبیق شرایط خانوادگی و کار که با عنوان family cod شناخته می‌شود، سیاست‌هایی را دنبال می‌کرد که همزمان افزایش تعداد زنان تحصیل‌کرده در افزایش فرزندآوری محقق شود و توانست به نقطه‌ای برسد که 70 درصد زنان این کشور شاغل هستند در عین حال بالاترین نرخ باروری در اروپا را با دو درصد داراست.

اردبیلی خاطرنشان کرد: برای تحقق این سیاست،‌ فرانسه حدود 20 سال 5 درصد از تولید ناخالص ملی‌اش را صرف فرزندآوری کرد و اکنون با افتخار می‌گوید ارتباط دو متغییر تحصیل زنان و اشتغال را که باعث کاهش باروری می‌شد معکوس کرده هر چند این نرخ باروری در حد نرخ جایگزینی نیست اما همین رقم در اروپا باعث افتخار است. در واقع این کشور که حدود 20 سال رقم 1.8 فرزندآوری باقی مانده بود با رعایت این الگو پیشرفت قابل توجهی داشت.

وی تأکید کرد: ما در کشور می‌توانیم بر اساس مبانی بومی ـ فرهنگی خودمان چنین پیشرفتی داشته باشیم که هم تحصیلات و کار زنان دچار وقفه نشود و هم وضعیت فرزندآوری را بهبود ببخشد، چرا که در غیر این صورت با گارد اجتماعی از سوی زنان مواجه می‌شویم. چون آنها می‌گویند ما نمی‌خواهیم تنها در خانه بمانیم و پیشرفت و اشتغال را کنار بگذاریم.

کارشناس مسائل زنان و خانواده ادامه داد:‌ در حال حاضر تاکید مداوم به جامعه و مقابل هم قرار گذاشتن اشتغال و فرزندآوری زنان باعث شده حتی 80 درصد زنان ایرانی که شاغل هم نیستند در مقابل فرزندآوری گارد بگیرند البته باید توجه داشته باشیم که تحصیلات غیرهدفمند که به اشتغال مؤثر ختم نمی‌شود و تنها درآمد زایی ایجاد می‌کند مطلوب ما نیست اما باید شرایطی فراهم شود که زن هم امکان شکوفایی فرهنگ اجتماعی‌اش را پس از فرزندآوری از دست ندهد و در عین حال هم نقش مؤثری در خانواده داشته باشد.

وی گفت:‌گفتمان اومانیستی به نقطه‌ای رسیده است که می‌گوید خانواده نمی‌صرفد چون تمتعات خود را از خلال ارتباطات دیگر به دست می‌آورد، کما اینکه می‌بینیم در آمارهای جهانی فرزندآوری در کشورهای غربی به یک نقطه تثبیت رسیده اما 50 درصد آن خارج از ساختار خانواده اتفاق افتاده و کم کم به سمت حذف و کمرنگ کردن خانواده پیش می‌روند.

اردبیلی با اشاره به اینکه مسأله فرزندآوری لایه‌های عمیق‌تری هم دارد، گفت: اگر نوک  یک کوه یخ را مسأله فرزندآوری بدانیم و لایه‌های عمیق‌تری مثل علل فرهنگی و اجتماعی را نادیده بگیریم و سیاست‌هایمان تنها ناظر به این نوک کوه یخ باشد اگر تمام نوک کوه یخ را هم بتراشیم باز هم این کوه سر جای خود باقی می‌ماند. برای حل این مسأله باید یک لایه عمیق‌تر یعنی وارد سطح گفتمانی و پارادایمی شویم، تا مادامی‌که گفتمان مادی‌گرایی، لیبرالیسیم و سکولاریسم بر جامعه حاکم باشد دلیل ندارد که زوجین لذت‌های آنی و فردی خود را به خطر بیندازند و از شرایط جسمی و فیزیکی ایده‌آل خود بگذرند تا فرزندی به دنیا بیاورند.

کارشناس مسائل زنان و خانواده تاکید کرد: با توجه به فضای فرهنگی جامعه ما باید تمام توجه و تمرکزمان را برای غنای خانواده و سیاست‌های حمایتی از این نهاد بگذاریم. علاوه بر نیازمند ایجاد تغییراتی در لایه‌های گفتمانی، استعاره و اسطوره‌ها هستیم.

اردبیلی تصریح کرد:‌در حال حاضر فضای جامعه به سمتی رفته که تصویر، امکان و احتمال اینکه یک خانواده 5 فرزند داشته باشد در ذهن جوانان ما نمی‌گنجد و این مسأله را نمی‌توان تنها به شرایط اقتصادی نسبت داد چرا که اگر گنجی هم پیش روی جوانان بگذاریم و این فرد بخواهد با تشکیل خانواده یک خانواده پرجمعیت را برای خود تصور کند مفروضاتش به بالای دو فرزند هم نمی‌رسد. در واقع تصویر و سقف شیشه‌ای احتمال فرزندآوری در کشور تغییر کرده و برای حل این آن باید تعدد فرزندان مدام در ذهن‌ها تصویرسازی شود تا محتمل جلوه کند.

وی در خصوص استعاره‌های فرهنگی با اشاره به اینکه داستان‌ها و روایت‌های جامعه ما نسبت به فرزندان تغییر کرده است، گفت: مثال‌هایی مثل: برکت خانه، چراغ خانه و روشنی خانه طی سال‌های اخیر جای خود را به استعاره‌هایی مثل گودزیلای، دردسر و مایه بدبختی داده است و با این تصویرها هیچ کسی نمی‌خواهد برای خود دردرسر ایجاد کند. بنابراین باید برای تشویق فرزندآوری ابتدا استعاره‌ها و روایت‌های جدیدی ایجاد کند.

کارشناس مسائل زنان و خانواده اظهار داشت: جامعه در موضوع فرزندآوری باید روایت درمانی شود و به این ترتیب روایت افراد درباره این مسئله تغییر کند. همه اینها نیازمند یک کار فرهنگی عمیق است که با شعار و بنر اتفاق نمی‌افتد بلکه باید این مسئله در ادبیات، فیلم و داستان ما پردازش شود.

اردبیلی با اشاره به اینکه شاهد ترس از فرزندپروری در میان جوانان دهه 60 و 70 هستیم، بیان داشت: جوانانی که در شرایط باروری قرارد دارند، در زمینه فرزند و تربیت مهارت ندارند و یکی از سیاست‌های فرزندآوری مهارت‌آموزی است.یعنی باید سیاست فرزندآوری همراه با فرزند پروری از قبل، حین و بعد از ازدواج در قالب آموزش‌هایی ادامه یابد.

وی کم بودن کودک در فضاهای خانوادگی و عمومی را باعث ایجاد نوعی هراس در میان افراد در مقابل فرزندآوری و فرزند پروری عنوان کرد وگفت : می‌توان با استفاده از شیوه‌های نوین رسانه‌ای این مهارت‌ها به صورت طبیعی در مراحل مختلف رشد به افراد آموخته شود.

کارشناس مسائل زنان و خانواده از نبود جامعه دوستدار کودک انتقاد کرد و اظهار داشت: از آنجا که جامعه ما دوستدار کودک نیست وقتی مادر با فرزند خود در تمام محیط‌های اجتماعی وارد می‌شود احساس ناامنی و یک فشار سنگین اجتماعی می‌‌کند، چرا که در فضاهای عمومی و حمل و نقل حتی مهمانی‌ها شرایط برای کودک فراهم نیست. افراد در طراحی فضاها و دکوراسیون‌ها هیچ تصوری از حضور کودکان،‌ ندارند. افزون بر این به دلیل کم بودن تعداد کودک در فضای اجتماعی افراد بر روی رفتار کودکان متمرکز شده و مدام به خاطر رفتارهای کودکانه آنها مادرانشان مورد هجمه قرار می‌گیرند و این فشار حتی سنگین‌تر از فشار مسؤولیت‌هایی است که مادر درقبال کودکش دارد.

اردبیلی افزود:‌ا ین مسأله باعث می‌شود مادران فرزندان کوچک، منزوی و منفعل شوند و حالت شکوفایی و کنشگری خودشان را از دست بدهند در حالی که در کشورهایی که سیاست‌های تشویقی فرزندآوری حاکم شده است امکانات و مشوق‌های ویژه‌ای در محیط‌های اجتماعی برای مادران و فرزندان در نظر گرفته می‌شود.