روابط والدين و فرزندان در کلام امام سجاد (علیه السلام)

به نوشته خراسان، امام سجاد(علیه السلام) در صحيفه سجاديه درباره موضوع وظايف فرزندان در برابر والدين و والدين در برابر فرزندان نکات مهمي را مطرح فرموده اند که به قسمتي از آن ها اشاره خواهد شد. آشنايي و عمل به اين توصيه هاي امام سجاد(علیه السلام) در صحيفه سجاديه، گره گشاي مشکلات زندگي بسياري از مردم خواهد بود.

وظايف فرزندان در برابر والدين

خبر آنلاين مي نويسد: يکي از اهداف تربيتي صحيفه سجاديه در زمينه ارتباط با والدين، آن است که هر چه بيشتر فرزندان را نسبت به وظايف شان همچون اطاعت، احترام، گذشت از والدين و احسان در حق ايشان آشنا و آنان را به انجام آن وظايف تشويق کند.

الف) اطاعت از والدين با رضايت قلبي

امام سجاد(علیه السلام) براي اين منظور در دعاي بيست و چهارم که دعا براي والدين است، به مقام والاي پدر و مادر و وظايف فرزندان در قبال آن ها اشاره مي کند و مي فرمايد: «بار خدايا، مرا چنان گردان که از ابهت پدر و مادر بترسم، مانند ترسيدن از پادشاه و با ايشان خوش رفتاري کنم، همچون خوش رفتاري مادر مهربان و فرمانبري و نيکوکاري ام را به آنان در نظرم از لذت خواب در چشم خواب آلوده، خوش تر و در دلم از لذت آشاميدن شربت گوارا در ذائقه فرد تشنه، گواراتر گردان تا آرزوي آن ها را بر آرزوي خود برگزينم و خشنودي ايشان را بر خشنودي خويش جلو اندازم. بار خدايا! صدايم را در برابر ايشان پايين تر و سخنم را خوشايند و خويم را نرم ساز و دلم را براي آن ها مهربان کن و مرا نسبت به ايشان مهربان و دل سوز گردان.»

ب) حق شناسي و دعاي خير براي پدر و مادر

يکي ديگر از اهداف تربيتي صحيفه سجاديه در زمينه ارتباط با والدين، حق شناسي و سپاس گزاري از تلاش هاي آن ها در پرورش و رشد فرزندان است. امام سجاد(علیه السلام) در فراز ديگري از اين دعا مي فرمايد: «بار خدايا! آنان را به پرورش من جزا ده و در گرامي داشتنم پاداش ده و براي آنچه در کودکي از من از رنج و زحمت به خود پذيرفته اند، براي آن ها پاداش منظور فرما.» امام(علیه السلام) در فرازهاي ديگري از همين دعا، با اشاره به تلاش هاي والدين در پرورش و تربيت فرزندان، در حق شان طلب پاداش و آمرزش مي کند و مي فرمايد: «و پدر و مادر مرا به بهترين پاداش که به آن، پدران و مادران بندگان با ايمانت را اختصاص داده اي، امتياز ده و مرا به وسيله دعا براي ايشان و ايشان را به سبب مهرباني شان به من بيامرز، آمرزشي پابرجا و به شفاعت و ميانجي گري من براي ايشان از آن ها به خشنودي قطعي خشنود شو و آن ها را با گرامي داشتن به جايگاه هاي آسايش برسان.»

ج ) بخشش پدر و مادر حتي در صورت اهمال کاري

در خور ذکر است که مسئله حق شناسي از والدين، چنان اهميتي دارد که در صورت بدرفتاري آن ها يا کوتاهي در امر تربيت، مانع از طلب خير و احسان الهي براي آن ها نمي شود. همان گونه که امام سجاد(علیه السلام) در همين دعاي بيست و چهارم صحيفه سجاديه دعا مي کنند: «بار خدايا، آنچه پدر و مادرم در گفتار با من تعدي کرده و از حد گذشته اند يا در رفتار با من بي جا رفتار کرده يا حق مرا تباه ساخته اند يا از آنچه واجب است، درباره من کوتاهي کرده اند، به آنان بخشيدم و آن را وسيله احسان برايشان گردانيدم و از تو خواهانم که گرفتاري آن را از ايشان برداري؛ زيرا من درباره خود به ايشان گمان بد نمي برم. آنان را در مهرباني به خويش سهل انگار نمي دانم و از آنچه درباره ام کرده اند، کراهت ندارم و دلگير نيستم، اي پروردگار من.»

وظايف والــــدين در برابر فرزند

مسئله علاقه به فرزند و توجه به نيازهاي وجودي او، يکي از عوامل سعادت در چارچوب نظام تربيتي صحيفه سجاديه است. بحث از اهداف تربيتي در قالب توجه به وظايف والدين در قبال فرزندان، ناظر بر تعيين حقوقي است که بايد از سوي والدين رعايت شود. اين حقوق عبارت است از محبت، تامين نيازهاي فرزند و تربيت فرزند.

الف ) محبت واقعي به فرزند

يکي از ارکان مهم تربيت فرزند، برقراري ارتباط با او بر اساس محبت است. منظور از محبت در اين جا، ايجاد شرايطي است که در آن محبت واقعي و معقول نثار فرزند شود و بدين ترتيب، شبهه بي تفاوتي به فرزند و سهل انگاري در تربيت او پيش نيايد. امام سجاد(علیه السلام) در دعاي بيست و پنجم صحيفه سجاديه که مربوط به دعا براي فرزندان است، در فرازهاي اول تا پنجم دعا، بقا و طول عمر فرزندان، پرورش خردسالان و سلامتي جسمي، اخلاقي و ديني آنان را از خدا مي خواهد. همچنين از خداوند مي خواهد که فرزندانش با داشتن علم و فضل و کمال، زينت بخش مجلسش باشند. آن حضرت در فراز ديگري از همين دعا مي فرمايد: «و مرا در نيکي کردن به فرزندانم ياري فرما».

ب) تأمين نيازهاي فرزندان براي سعادت آن ها

فرزند، همانند همسر حقوقي دارد که از جمله آن ها تامين نيازهاي اوليه مانند خوراک، پوشاک، امنيت و همچنين ايجاد زمينه هاي پرورش و رشد اوست. کوتاهي در برآورده کردن نيازهاي اوليه فرزند، مانعي بر سر راه رشد او در مراحل بالاتر است؛ بنابراين ايجاد فضاي مناسب براي پيشرفت فرزند از نخستين وظايف والدين است. امام سجاد(علیه السلام) در ادامه همين دعا مي فرمايند: «بار خدايا، روزي هاي فرزندانم را به دست من فراوان گردان و مرا در پرورش شان ياري فرما». همچنين دعاي امام براي سلامتي جسمي فرزندان با عبارت « و بدن ها و تن هاشان را براي من سالم بدار» اين نکته را مي رساند که يکي از دغدغه هاي آن حضرت، پرورش فرزندان و تأمين نيازهاي جسماني آنان است که از خداوند متعال چنين درخواستي مي کند.

ج)‌طلب ياري از خداوند براي تربيت فرزند

يکي ديگر از وظايف مهم والدين که امام سجاد(علیه السلام) در دعا براي فرزندان تبيين مي کند، رفع نيازهاي فرزندان و محبت به آن ها، و زمينه ساز رشد کودکان و رسيدن آنان به مراحل بالاي تربيتي است؛ بنابراين، مي توان گفت مقوله تربيت در حکم هدف و غايت براي ديگر مقوله هاي مرتبط با امور فرزندان است. امام سجاد(علیه السلام) در دعاي بيست و پنجم، پس از آن که از خداي متعال براي پرورش فرزندان ياري مي خواهد، به تربيت ديني و اخلاقي فرزندان اشاره مي کند و در اهتمام به امر تربيت فرزندان با اشاره به مشکلات آن از خداي متعال درخواست ياري مي کند و مي فرمايد: «و مرا در تربيت فرزندانم ياري فرما.»