علل گرایش ايرانيان به تشیع

پاسخ :

 علل نفوذ تشيع در ايران عبارت است از:

 1. جاذبه اسلام و وجود مبارك پيامبر اكرم(صلی الله علیه واله)

 2. محبوبيت علويان؛ بويژه ائمه اطهار(علیهم السلام)

 3. روحيه ظلم ستيزيِ ائمه و علويان

 4. زهد، تقوا و عدالت امامان معصوم و علويان

 بي‏‌گمان رهبران شيعي و پيروانشان در انجام فرايض ديني بسيار مقيد بودند و اسلام را با عمل خود به مردم معرفي مي‏كردند. مردم تفاوت بين اسلام ائمه و علويان را با اسلام امويان و عباسيان به خوبي درك مي‏كردند. سفيان ثوري مي‏گويد: «هل ادركت خيرالناس الا الشيع» آيا بهترين مردم را جز شيعه ديده ‏اي؟

 5. مظلوميت ائمه و علويان؛

 ستم امويان و عباسيان به ائمه و علويان سبب گرايش مردم به تشيع شد.

 يعقوبي، با اشاره به قيام زيد بن علي بن الحسين(علیه السلام) كه باعث شد علويان مظلوميت ديگري بعد از حادثه كربلا به دست آورند، مي‏گويد: از آن پس در خراسان، تشيع شايع شد و تبليغات عليه بني‏اميه رواج يافت.{1} عزاداري‏هاي فراوان ائمه، بويژه امام سجاد(علیه  السلام)، در شهادت امام حسين(علیه السلام) نشانگر آن است كه ائمه: از اين عامل بهره‏برداري كافي را در جهت اظهار مظلوميت خويش مي‏نمودند و به طبع آن، براي جهت گيريهاي سياسي لازم در ضديت مردم با دشمنانشان، استفاده مي‏كردند.{2}

 تأثير اين مظلوميت‏ها براي انسان‏هاي مؤمن و با انصاف زياد بود؛ به طوري كه سفيان ثوري به عيسي بن زيد بن علي گفت: هر كس كمترين ايماني داشته باشد، براي فشارها و كشتارها و تهديدهايي كه در مورد فرزندان فاطمه(سلام الله علیها) مي‏شود، گريه خواهد كرد.

 6. مواليان ايراني. شماري از ايرانيان كه در اواخر قرن اول هجري، و بيش‏تر در قرن دوم هجري، به كوفه آمدند و به فراگيري حديث پرداختند. كوفه، مركز تشيع، توانست عقايد شيعي را ميان ايرانيان مهاجر منتشر سازد. ايرانيان پس از بازگشت به وطن، عقايد شيعي را ميان مردم پراكنده كردند.

 7. مهاجرت عرب‏ها و اشعريان به قم

 موسي بن عبداله سعد اشعري كه تربيت شده كوفه است، نخستين كسي بود كه به قم مهاجرت كرد و مذهب شيعه را در آن جا گسترش داد.{4} مهاجرت ساير عرب‏ها به نقاط ديگر ايران همچون خراسان، نهاوند و قزوين، سبب نشر شيعه در ايران شد. 8. 8.هجرت ناخواسته امام رضا(علیه السلام) به خراسان وجود امام رضا(علیه السلام) در خراسان باعث شد تا شخصيت آن بزرگوار به عنوان امامِ شيعه، براي مردم بيش‏تر شناخته شود و بر همين اساس طرفداران تشيع هر روز، بيش‏تر و بيش‏تر شدند.

 

 9. مهاجرت سادات علوي

 از دلايل مهم نفوذ تشيع در ايران، ورود سادات علوي به ايران بود. بيش‏تر اين افراد، شيعه بودند. البته بسياري از آنان شيعه زيدي و برخي ناصبي بودند.{5} شواهد بسياري براي اين مدعا وجود دارد. در يكي از مآخذ در اين باره مي‏ خوانيم.

 در مأخذ ديگري، وجود قبر امامزاده حمزه در شهر ري به عنوان نشانه وجود تشيع در اين شهر گزارش شده است.{6} از مقبره‏هاي سادات و امامزاده‏ها، مي‏توان تا حدودي - گر چه در حد احتمال - خطوط گسترش شيعه را در ايران ترسيم كرد. توضيح اين نكته لازم است كه اين بزرگان، كه براي آنها مقبره ساخته‏اند، جزو شخصيت‏هاي مهم علوي بوده‏اند و محبوبيت آنان به حدي بوده كه از زمان مرگ يا شهادتشان، قبرهايشان را به گونه‏اي محترمانه مشخص مي‏كردند تا از ديد ديگران مخفي نماند و هم مكاني براي اداي احترام به آنان و راز و نياز باشد. چنين شخصيت‏هايي در زمان حياتشان تأثيرات سياسي - مذهبي زيادي بر مردم داشته‏اند و باعث نفوذ مكتب علوي در حوزه خويش شده‏اند.

 عوامل ياد شده و نظاير آنها، از اسباب رويكرد ايرانيان به تشيع بوده است. نفوذ تشيع در ايران به صورت دفعي نبوده؛ بلكه به طور تدريجي و تا قرن‏ها به كندي صورت مي‏گرفته است.

 از يك نگاه تشيع در ايران در 7 مرحله گسترش يافت:

1. گرويدن ايرانيان مقيم عراق به تشيع؛

 2. نفوذ تشيع در بعضي از مناطق مركزي ايران، مانند قم؛

 3. توسعه گرايش‏هاي شيعي با روي كار آمدن بني عباس؛

 4. فتح طبرستان به دست علويان؛

 5. برپايي حكومت آل بويه؛

 6. بعد از حملات مغول‏‌ها؛

 7. روي كار آمدن دولت صفويه.{7}

 از آنچه يادآوري شد روشن مي‏‌شود كه شبهه پيدايي تشيع به وسيله ايراني‎‏ها، بي اساس است چرا كه تشيع پيش از گرايش ايراني‏‌ها در عالم اسلام نفوذ داشته است.

پی نوشت ها:

 [1].ر. ك: تاريخ يعقوبي، ج 2، ص 326 (دارصادر، بيروت).

 [2].البته شايد نكات ديگري هم براي فلسفه عزاداري از ديدگاه ائمه اطهار وجود داشته باشد.

 [3].البلدان، احمد بن ابي يعقوب، چاپ شده به همراه اعلاق النفيسه، ص 374.

 [4].تاريخ قم، حسن بن محمد قمي، ترجمه حسن بن علي قمي، ص 278 (تصحيح سيدجلال الدين تهراني، نشر توس، 1361).

 [5].ر. ك: عمدْ الطالب، ابن عنبه، ص 71 و 200 و 253.

 [6].ري باستان، حسين كريمان، ج 2، ص 51 (انتشارات دانشگاه شهيد بهشتي، چاپ دوم: 1371).

 [7].اين بخش از پاسخ با استفاده از كتاب ارزشمند تاريخ تشيع در ايران، نوشته حجت‌الاسلام و المسلمين رسول جعفريان نگاشته شده است.