وزرای فرهنگ کشورهای اسلامی هر دو سال یکبار، شهری از این کشورها را به عنوان پایتخت فرهنگی جهان اسلام در نظر می گیرند و تصویب می کنند؛ همچون اصفهان، دمشق و ... . سه سال پیش، «جابر جابری» (ابومهدی) وکیل اول وزیر فرهنگ عراق در نشست وزارای کشورهای عرب در طرابلس این طرح را ارائه کرد که نجف، پایتخت فرهنگی جهان اسلام شود و از این وزرا خواست تا در اجلاس وزرای فرهنگ جهان اسلام به این طرح رای دهند و رایزنی های لازم صورت گیرد. برخی از اهل تسنن با آن مخالفت کردند و این شهر را بدون تاریخچه دانستند و آن را فقط از آن تشیع عنوان کردند. برابر این انتقادات جابری گفته بود: نجف فقط نماد تشیع نیست، بلکه اکثر ادیان از زمان حضرت آدم(ع) تاکنون در آن ظهور و بروز داشتند. در نهایت با طرح کلی آن موافقت شد. تا اینکه حدود چهار ماه پیش، در اجلاس وزرای فرهنگ جهان اسلام در باکو این طرح مورد بررسی قرار گرفت تا تصمیم نهایی گرفته شود. اما وزیر فرهنگ عراق که اهل تسنن است، مایل به تصویب این طرح نبود و پیش از اجلاس، رایزنی هایی با وزیرامورخارجه عراق انجام داد تا «بغداد» جایگزین شود. از طرف دیگر فعالان و نخبگان نجف هم به رایزنی با مقامات ارشد عراقی پرداختند تا اجازه ندهند از ارائه این طرح در اجلاس وزرای فرهنگ کشورهای اسلامی جلوگیری شود. از این رو، این طرح در نشست وزاری کشورهای اسلامی در باکو مطرح، بررسی و تصویب و «نجف» به عنوان پایتخت فرهنگی جهان اسلام در سال 2012 میلادی درنظر گرفته شد.
پس از آن کارگروهی توسط شورای استان نجف راه اندازی شد که رییس و اعضای آن از این شورا هستند؛ «شیخ علی مرزه»، رئیس و «نزار نفاخ»، «جواد کاظم گرعاوی»، «کریم خصاف» و ... دیگر اعضای آن. این کارگروه طرح و برنامه هایی را پی ریزی کرده است که هر بخش توسط لجنه هایی (شوراهایی) هدایت و نظارت می شود؛ لجنه هایی به نام حوزه علمیه، مهدویت، حسینی، جوانان، زنان، کودکان، ورزشی، مرکز کتاب و... . لجنه حوزه برآمده از نظرات مراجع تقلید نجف تشکیل می شود و مستشاران این لجنه باید مورد تایید مراجع باشند. همچنین نمایندگانی در کشورهای دیگر انتخاب می شوند تا آنان نخبگان این کشورها را برای کمک رسانی به برنامه های این کارگروه معرفی کنند. این کارگروه به دنبال آن است که روزی به عنوان «روز جهانی نجف» در تقویم جهانی نامیده شود. برای این طرح ها حدود یک میلیارد دلار دولت عراق در نظر گرفته و حدود 36 میلیارد دینار کردستان عراق برای تاسیس «قصر فرهنگی» در نجف قرار داده که تاکنون این بودجه پرداخت نشده است.
برای بازکاوی برنامه های این کارگروه، به دفتر «شیخ علی مرزه»، رئیس این کارگروه و عضو شورای استان نجف رفتم که او به پرسش هایم پاسخ دهد.
مخالفان معرفی نجف به عنوان پایتخت فرهنگی جهان اسلام، دلایلشان چه بود؟
اکثر منتقدان اهل تسنن بودند که می گفتند: نجف شهری مشهور و متمدن نیست، بلکه شهری صفوی است. چرا پایتخت عراق (بغداد) را رها می کنید و به سراغ نجف می روید؟!
منظورشان از اینکه نجف شهر صفوی است؛ چیست؟
یعنی اینکه این شهر وابسته به ایران است و شهری عربی نیست.
چه دولت هایی مدافع این این طرح بودند؟
بیشتر ایران و آذربایجان.
با توجه به اینکه اکثر حکومت های جهان اسلام، اهل تسنن هستند و نجف هم به هرحال منسوب به شیعیان است، با چه ادله ای توانستید، نظر آنان را جلب کنید و این طرح را به تصویب برسانید؟
آقای جابری بر عربی بودن نجف تاکید کرد و آن را عرب ترین شهر نامید. او به آنان گفت: «امیرالمومنین(ع) که نجف اعتبارش از ایشان است، عرب بود. در حالی که مقتدای شما ابوحنیفه است که ایرانی بود. همچنین قدمت تاریخی نجف بیش از دیگر شهرهای عربی است و حامل فرهنگ و ادب است. از سوی دیگر، اکثر اهل سنت از تولدیافتگان نجف بودند. چرا می خواهید این شهر را از دیگر شهرهای عربی جدا کنید؟ آیا نمی دانید که ادبیات عربی نجف فصیح تر از شهرهای شماست؟ شما که خود نماد فرهنگ کشورهایتان هستید، چرا با این شهر فرهنگی مخالفت می کنید؟!»
آیا انتظار داشتید که نجف پایتخت فرهنگی جهان اسلام شود؟
پیش از تصویب، هیچ کس باورش نمی شد که این اتفاق بیفتد. اما هنگامی که این طرح تصویب شد، ما به سرعت (مجلس شورای استان نجف) به برنامه ریزی های لازم پرداختیم.
تصویب این طرح چه بازتابی میان مخالفان داشت؟
فردای روز تصویب، برخی از اهل تسنن در سایت های اینترنتی خود مخالفت کردند و هر روز هم بر حجم مطالب انتقادآمیزشان افزوده شد. همچنین مخالفان به جای اینکه خبر پایتخت فرهنگی شدن نجف را اعلام کنند و به آن بپردازند، فقط به الشارقه امارات که در سال 2014 میلادی پایتخت فرهنگی جهان اسلام می شود، اشاره می کنند.
آیا به این انتقادات پاسخ دادید؟
به هیچ وجه. ما فقط به تنظیم واجرایی کردن برنامه های خود می پردازیم.
تاکنون چه میزان بودجه برای برنامه های خود درباره پایتخت فرهنگی شدن نجف دریافت کرده اید؟
تاکنون بودجه از سوی دولت و سایر نهادها پرداخت نشده است.
مگر دولت عراق حامی مالی این طرح نیست؟
با توجه به همین مسئله، ما لیست هزینه هایمان را تقدیم دولت کردیم، اما تاکنون هیچ اقدامی صورت نگرفته است. حتی به دولت عراق اولتیماتوم داده ایم و اعلام کردیم: «اگر این بودجه داده نشود، دولت را به سنگ اندازی متهم خواهیم کرد.» البته عراق همچون ایران نیست و بخش عمده دولت، لائیک و سنی است، این مسئله کار ما را با مشکل روبرو کرده است.
آیا تنها دولت عراق به این مسئله کمک می کند یا از مراکز دیگر هم بودجه می گیرید؟
80 درصد بودجه باید توسط دولت عراق تامین شود و مابقی از سوی نهادهای اسلامی و دول دیگر.
مگر قرار نیست که دولت عراق یک میلیارد دلار و کردستان 36 میلیارد دینار به شما کمک کنند؟
این مقدار بودجه دولت صحیح است، اما متاسفانه برخی وزرا در حال تلاش هستند که این مقدار را کاهش دهند و به وزارتخانه ها دهند که خودشان به طور مجزا برای این مسئله هزینه کنند. تاکنون هیچ مبلغی از سوی دولت عراق به ما پرداخت نشده است. دولت کردستان هم قول چنین مبلغی برای ساختن «قصر فرهنگی» را داده، اما به صورت رسمی این مبلغ تصویب نشده و به امضای آنان نرسیده است. مقداری از این تعلل هم به خودمان بر می گردد.
در برنامه هایی که برای سال 2012 که نجف پایتخت فرهنگی جهان اسلام نامیده شده است، چه اقداماتی درباره حوزه علمیه کهن نجف انجام خواهید داد؟
همانطور که از واژه «جهانی» برای «نجف» استفاده شده است، ما روی تمامی جوانب این شهر فعالیت خواهیم کرد و برای آن طرح داریم. فقط مسئله «حوزه» نیست؛ حوزه جزئی از این برنامه های کلان است.
اگر ممکن است، بخش «حوزه نجف» در برنامه کلان خود را بازگشایی کنید و آن را شرح دهید؟
95 درصد از امور شیعیان پس از غیبت، در حوزه علمیه نجف پیگیری و تئوریزه شده است که ما آن را شرح خواهیم داد. ما بخش حوزه را در برنامه کلان به چهار بخش تقسیم کرده ایم. بخش اول کلام و احادیث شخصیت ها و علما است. بخش دوم، برگزاری نمایشگاه کتاب هایی که درباره حوزه نجف نوشته شده است. بخش سوم، انتشار کتاب که حوزه نجف درباره انتشار آن تصمیم می گیرد و آن را رد یا تایید می کند. بخش چهارم هم درباره تقریب مذاهب و گفت و گوی ادیان است.
در مقام مشورت و نظارت جایگاه علمای حوزه در برنامه های شما چیست؟
به رغم استفاده از نظرات مراجع تقلید نجف، از 80 نفر از علما و کارشناسان حوزوی نجف به عنوان مشاوران طرح استفاده می شود. البته در میان این افراد اهل تسنن هم هستند.
تعدادی از این 80 نفر را نام ببرید؟
آقایان سیدمحمد بحرالعلوم، سیدمهدی خرسان، شیخ محمدباقر ناصری، سیداحمد صافی، شیخ مهدی کربلایی، سیدمحمدرضا سیستانی، شیخ هادی آل راضی، شیخ محمدباقر ایروانی، شیخ حسن جواهری و ...
مهمترین اقدامی که درباره حوزه علمیه نجف انجام خواهید داد، چیست؟
مطمئنا اقداماتی انجام خواهیم داد که تاکنون صورت نگرفته است. به عنوان نمونه «موزه مرجعیت» تاسیس می کنیم که در آن تصاویر، آثار، گفتار، تاریخچه زندگانی، کتاب ها و وسائل شخصی علما را به نمایش خواهیم گذاشت که منحصر به فعالیت های علمی و حوزوی نخواهد بود، بلکه سایر عرصه ها همچون مبارزات سیاسی و نقش ادبی آنان را هم نشان می دهیم. همچنین فعالیت حوزه در گفت و گوی تمدن ها و گفت و گوی ادیان را هم ترسیم می کنیم. از سوی دیگر مباحث مطرح شده در حوزه علمیه نجف که تاکنون مکتوب نشده است، را نیز منتشر خواهیم کرد و فیلم هایی مستند در این باره تدوین و به نمایش گذاشته می شود.
با توجه به تنوع دیدگاه ها میان مراجع نجف، آیا در برنامه هایتان به این دیدگاه ها هم می پردازید؟
در گذشته (30، 40 ساله پیش) شاید مرجعیت در نجف چندگانه بود، اما امروز زعامت حوزه نجف در دستان آیت الله العظمی سیستانی است؛ ولاغیر. قبل از سقوط صدام، مرجعیت در نجف سه بخش بود؛ برخی تقیه می کردند و برخی معتقد به جدایی دین از سیاست بودند و بخش سوم؛ به دنبال جهاد و مبارزه بودند و بر تلازم دین و سیاست پای می فشردند. اما بعد از سقوط صدام، مرجعیت با سیاست آشتی کرد و با تمامی نهادها و موسسات کشورها مرتبط شد. در این باره و معرفی آن، با توجه به نظرات مراجع اقداماتی انجام خواهیم داد.
