تاريخچه کامل نقاره‎ زني

به گزارش «شیعه نیوز»، نواختن نقاره از زمان‎هاي قديم در آستان مقدس امام رضا عليه السلام معمول بوده است. اما اين که اين رسم از چه زماني آغاز شده و به صورت يک سنّت در آمده، معلوم نيست. نه نويسندگان درباره آن چيزي نوشته‎اند و نه اسناد و مدارک موجود در حرم مطهر چيزي را نشان مي‎دهد. اما از نشانه‎هاي تاريخي چنين برمي‎آيد که در قرن دهم، نواختن نقاره معمول بوده است.

فضل بن روزبهان خنجي در کتاب مهمان نامه بخارا، در حالات محمدخان شيباني، سلطان ماوراء النهر که مشهد مقدس و ناحيه طوس را تصرف کرده بود، مي‎نويسد:

«سلطان تصميم گرفت به زيارت حضرت رضا عليه السلام برود، از اين رو، با اعيان لشکر خود و قاضيان و محتشمان عازم مشهد گرديد. من با گروهي قبلاً به مشهد رفتيم و در آن جا مراسم استقبال را فراهم کرديم. بر فوق بارگاه حضرت، محلّي که نقاره نوبت حضرت امام مي‎زنند، جماعت نقاره‎چيان اردوي همايون و نفيرچيان ايستاده، مترصّد آن که چون موکب همايون برسد نقاره بکوبند و نفير نوازند.

آن حضرت امر فرمودند که دم نزنند و نفيرنوازي را به فقيرنوازي بدل فرمودند و چون به درگاه بارگاه رسيدند، فرود آمده به پيشگاه برآمدند و از آن جا به روضه مقدس قدم گشاده و آداب زيارت تقديم نمودند و اندکي نشسته، از قبه بيرون فرمودند.»

از اين متن معلوم مي‎شود که در قرن نهم و دهم، نقاره نواخته مي‎شده و جايي هم در بلندي براي نقاره‎زنان اختصاص داشته است.

در روزگاران پيشين، استفاده از شيپور و نقاره در دربار شاهان معمول بود و هر بامداد و شبانگاه، در کاخ‎ها و قصور و محل‎هاي اقامت حاکمان و اميران در شهرها و بيابان‎ها نقاره مي‎زدند و مردم را احضار و يا مرخص مي‎کردند و طبل نواختن و شيپور زدن، نشان حاکميت و اقتدار شاهان به شمار مي‎رفته است.

در ايران، نواختن طبل و نقاره، تا زمان قاجاريه ادامه داشت و حاکمان هم در مراکز استان‎ها به هنگام معيني از آن استفاده مي‎کردند و در مناطق شرقي کشور حتي تا اوايل قرن حاضر نيز معمول بود.

اما چرا اين شيوه در بارگاه امام رضا عليه السلام مرسوم شده، چه کسي آن را بنا نهاده و از چه زماني اين کار رواج يافته است، معلوم نيست و هر کس بر پايه ذوق و برداشت خود، براي آن انگيزه‎اي بيان مي‎کند. به اين برداشت‎ها توجه کنيد:

ـ از آن جا که امام رضا عليه السلام عنوان ولايتعهدي داشته و ايشان را سلطان مي‎خوانده‎اند، نواختن نقاره در بارگاه ايشان معمول شده است.

ـ شايد زماني براي پاسداري از حرم مطهر و مشهد، در آن جا لشکرياني بوده‎اند که براي اعلام آمادگي ايشان نياز به نواختن نقاره بوده و سپس اين رسم به سان يک سنّت، ماندگار شده است.

ـ نقاره زدن و شيپور نواختن، براي احترام و بزرگداشت بارگاه امام رضا عليه السلام است و تنها جنبه تشريفاتي دارد و هيچ نظر ديگري در ميان نبوده است.

به هر حال و با هر انگيزه‎اي که اين کار آغاز شده باشد، اينک نقاره هر صبح پيش از طلوع آفتاب و هر عصر پيش از غروب خورشيد نواخته مي‎شود و همزمان با برآمدن و فروشدن آفتاب، آخرين نواهاي نقاره به گوش مي‎رسد. اين بدان معني است که نمازگزاران براي بر پا داشتن فريضه خود، اندک فرصتي بيش ندارند و اگر نماز خويش را به جاي نياورده‎اند، مي‎بايد شتاب کنند و به اقامه نماز بپردازند.

افزون بر اين، هنگامي که حادثه خاصي رخ دهد که مردم شادمان گردند و جشني همگاني پديد آيد، نقاره‎نوازان بر فراز نقاره‎خانه مي‎روند و بر طبل‎ها مي‎کوبند و در شيپورها مي‎دمند.

نيز هر گاه در آستان امام هشتم عليه السلام بيماري شفا يابد و به خيل شفا يافتگان آستان حضرتش افزوده شود، به منظور اعلام همگاني و اظهار سرور و شادماني، نقاره‎ها را به صدا در مي‎آورند.

علاوه بر اين، در شب‎هاي ميلاد معصومين(ع) و بزرگداشت مناسبت‎هاي مذهبي، مانند جشن‎هاي بزرگ قربان، فطر و غدير و هم چنين در زمان تحويل هر سال شمسي در آغاز نوروز، نقاره نواخته مي‎شود.

اما در ايام محرم و صفر که روزهاي سوگواري شيعيان است، به منظور احترام به آيين سوگواري، هيچ نوايي از نقاره‎خانه به در نمي‎آيد.

براي نقاره‎زدن در آستانه مقدسه، محل خاصي در نظر گرفته شده و جاي بلندي فراهم آمده است. اين بناي زيبا و باشکوه، بر فراز ايوان شرقي صحن عتيق (انقلاب) قرار دارد و از قسمت‎هاي مختلف حرم ديده مي‎شود. بلندي بنا سبب شده است که به هنگام نقاره‎زدن، آواي آن تا دور دست‎ها شنيده شود و به ويژه به هنگام برآمدن آفتاب، که شهر از هياهوي آمد و شد اتومبيل‎ها خالي است، نواي آن در چهار سوي مشهد، گوش شهروندان را نوازش دهد.

بناي جديد و چشمگير نقاره‎خانه، با ظرافت و شکوه خود، از ديدني‎ترين بخش‎هاي حرم مطهر است که همگان را به اعجاب و تحسين وامي‎دارد. بناي نقاره‎خانه که سراسر از کاشي فيروزه‎اي است و در پيرامون ايوان آن نرده کشي شده است، دو طبقه دارد، طبقه زيرين جاي گذاشتن طبل‎ها و شيپورها است و طبقه دوم محل استقرار نوازندگان.

نقاره‎زنان هفت نفر هستند که سه نفرشان بر طبل مي‎کوبند و چهار نفر در شيپور مي‎دمند.