تغییرات سیاسی چه ارتباطی به بحران مشروعت بن سلمان دارد؟

به گزارش «شیعه نیوز»، عربستان سعودی هم پایه وقایع منطقه خاورمیانه دست خوش تحولات جدیدی شده است؛ خانه تکانی در ساختار آل سعود نشان دهنده آن است که تفکرات جدیدی در این کشور حکم فرما شده است. واقعیت آن است که بعد از قتل فجیع «جمال خاشقچی» در کنسولگری عربستان در ترکیه آل سعود و به خصوص «محمد بن سلمان» ولیعهد این کشور در مخمصه جدی گرفتار شد.


بن سلمان که سعی پیشتر با پشت سر گذاشتن رقبای خود سعی کرد راه را برای جانشینی پدرش هموار کند با قتل خاشقچی دچار مشکل بزرگی شده است؛ مشکلی به نام عدم مشروعیت میان افکارعمومی جهان که به نظر نمی‌رسد به همین سادگی از این مخمصه مهلک جان سالم به در برد.


کودتای بن سلمان برای نشستن بر تخت پادشاهی

پس از پادشاهی سلمان بن عبدالعزیز آل سعود (پادشاه وقت عربستان) مقرن بن عبدالعزیز آل سعود سی‌وپنجمین و کوچک‌ترین فرزند عبدالعزیز آل سعود به عنوان ولیعهد عربستان انتخاب شد. مقرن چند ماه بعد در ۲۸ آوریل ۲۰۱۵ طی فرمانی توسط ملک سلمان از ولایتعهدی برکنار شد و جای خود را به برادرزاده خود محمد بن نایف آل سعود داد. در حکم ملک سلمان اشاره شده که این بر کناری به درخواست خود شاهزاده مقرن بوده است. مقرن فقط ۴ ماه ولیعهد عربستان بود.


چندی بعد محمد بن نایف نیز به سرنوشت عموی خود گرفتار شد. اینبار بهانه‌ای در کار نبود و بن نایف با یک کودتا برکنار شد. وی در ۳۱ خرداد ۱۳۹۶، ولایت عهدی و سایر مناصب سلطنتی عربستان سعودی را با حکم سلمان بن عبدالعزیز آل سعود (پادشاه وقت عربستان) از دست داده و محمد بن سلمان آل سعود جایگزین او شد. همچنین عبدالعزیز بن سعود بن نایف به عنوان وزیر کشور جایگزین او شد. در ۲۸ ژوئن ۲۰۱۷ نیویورک تایمز گزارش داد محمد از زمان برکناری از خروج از این کشور منع شده و در قصر خود در جده در حصر است.

پس از برکناری نایف با توجه به انتقادات شاهزادگان سعودی موجی از بگیر و ببند‌های ساختاری در عربستان شاهد بودیم. تا جایی که یکی از هتل‌های معروف عربستان به نام هتل «ریتز کارلتون» به عنوان زندان شاهزادگان این کشور پذیرای حضوری برخی از این افراد بود. ولید بن طلال از جمله زندانیان در این هتل پنج ستاره بود که بعد‌ها با مذاکرات برخی از کشور‌های خارجی آزاد شد.

بن سلمان ماجراجویی‌های سیاسی بسیاری انجام داده است که زندانی کردن «سعد حریری» نخست وزیر لبنان در ریاض که از همان جا استعفای خود را اعلام کرد و یکی از رخداد‌های عجیب حوزه بین المللی از جمله همین موارد است.

جابجایی در ساختار سیاسی آل سعود

در خانه تکانی کابینه و شورای امور سیاسی و امنیتی عربستان، عادل الجبیر وزیر خارجه برکنار و ابراهیم العساف به عنوان جانشین وی انتخاب شد. العساف وزیر اقتصاد و دارایی عربستان بود که دو سال پیش در جریان اقدامات بن سلمان با عنوان مبارزه با فساد برکنار و به هتل ریتز منتقل شد. اما برخلاف سایرین بزودی تبرئه و آزاد شد که به گفته برخی‌ها این آزادی به دلیل دوستی وی با پادشاه سعودی رخ داد.


در ادامه این تغییرات عبدالله بن بندر به عنوان وزیر گارد ملی عربستان و ترکی الشبانه به عنوان وزیر اطلاع‌رسانی عربستان معرفی شدند. همچنین ترکی آل الشیخ از ریاست سازمان ورزش عربستان برکنار شد. شاهزاده فیصل بن خالد، امیر منطقه عسیر نیز از سمت خود برکنار و به عنوان مشاور دفتر سلطنتی انتخاب شد و شاهزاده ترکی بن طلال جانشین او به عنوان امیر منطقه عسیر شد. محمد بن نواف بن عبدالعزیز بن آل سعود، سفیر عربستان در لندن نیز در جریان این تغییرات برکنار شد. همچنین محمد بن صالح الغفیلی، مشاور امنیت ملی از سمت خود برکنار و مساعد بن محمد العیبان، به عنوان جانشین وی انتخاب شد.

بسیاری از کارشناسان از برکناری الجبیر به عنوان پاکسازی درساختار سیاسی عربستان یاد کردند. وزیر خارجه سابق عربستان که پیشتر سفیر این کشور در نیویورک بود از جمله تندروترین سیاستمدارن عربستانی به شمار می‌رفت که سعی می‌کرد کشور‌های عربی را با محوریت این کشور علیه ایران و محور مقاومت متحد کند. بسیاری از وی به عنوان یک دستمال چرک یاد کردند که در قتل جمال خاشقچی متهم است و بن سلمان سعی می‌کند که وی را قربانی کند تا شاید خود را از مخمصه‌ای که در آن گرفتار شده رها کند.

بحران مشروعیت بن سلمان و فشار کشور‌های غربی

بن سلمان باتوجه به نحوه غصب قدرت در ساختار عربستان سعی کرد اصلاحاتی در این کشور انجام دهد تا بدنامی حاکی از کودتای علیه بن نایف را پاکسازی کند. اعطای حق رانندگی به زنان بعد از مدت‌ها که به مطالبه جدی در این کشور از سوی نهاد‌های مدنی حمایت از زنان تبدیل شده بود یکی از این به اصطلاح اصلاحات یا درواقع قدرت شویی در عربستان بود که البته با بازخورد مثبتی روبرو شد، اما قتل جمال خاشقچی همه معادلات بن سلمان را بهم زد و حتی این اصلاحات نمایشی هم نتوانست وی را نجات دهد.


به نظر می‌رسد تغییرات جدید درساختار رژیم عربستان سعودی بیش از هر چیز فشاری از سوی هم پیمانان غربی آل سعود است تا برای بن سلمان مشروعیت ایجاد کند و شاید با متهم سازی و قربانی کردن برخی مسئولان بن سلمان را نجات دهد. قتل خاشقجی و توجه جهان به جنگ فراموش شده یمن و ناکامی عربستان در این جنگ پرهزینه و بی دستاورد، ریاض را در وضعیتی سخت گرفتار کرده است که نیاز به انعطاف و تغییر در سیاست خارجه این کشور دارد.

با این حال این تغییرات را نمی‌توان اساسی و برهم زننده معادلات محسوب کرد. افراد برکنار شده اغلب پست دیگری دریافت کرده اند. هر چند محمد بن سلمان در مرکز انتقاد‌ها قرار داشته است، اما این تغییرات قدرت وی را کاهش نداده و حتی تثبیت نیز می‌کند.

الجبیر فردی بشدت ضدسوری، ضدایرانی و ضدقطری بود. برکناری وی راه را برای برخی تعدیل‌های احتمالی باز می‌کند. البته این تعدیل احتمالا درباره سوریه خواهد بود نه ایران و قطر. همانطور که دیده شد بحرین و امارات دو کشور همپیمان عربستان به بازگشایی سفارت خود در دمشق اقدام کردند و این موضوع بدون هماهنگی با غرب و عربستان نبوده است.

عربستان امروز در حال تعدیل برخی سیاست‌های خود در محیط بین المل است و به نظر می‌رسد این موضوع یک عقب نشینی به سبب نتایجی است که قتل یک روزنامه نگار یعنی جمال خاشقچی و همچنین نگرش بسیار منفی است که افکارعمومی نسبت به حکومت آل سعود پیدا کرده است و عربستان در صدد موقعیتی است تا با ترمیم موقعیت خود در محیط بین الملل دوباره سیاست‌های خصمانه خود را در پیش گیرد.

منبع: راه دانا