ماه صفر، دومين ماه سال قمري است، كه پس از ماه محرم الحرام و پيش از ماه ربيعالاوّل قرار گرفته است.
ابن عساكر درباره علل نام گذاري ماه هاي قمري از جمله محرم و صفر گفت: إنّما سُمّي المحرم لأن القتال حرم فيه، و صفر لأن العرب كانت تنزل فيه بلادا يقال صفر و... ؛ ماه محرم، بدين جهت محرم خوانده شده است كه جنگ و درگيري در آن حرام گرديد و ماه صفر از آن جهت صفر گفته شده است كه عرب ها در اين ماه بر مكان هايي فرود مي آمدند كه به آن ها " صفر" گفته مي شد. و واژه صفر، در برخي از واژهنامه ها به معناي تهي و خالي نيز آمده است. هم چنين به معناي گرسنگي، يرقان و زردي چهره نيز تفسير گرديد.
ممكن است علت نام گذاري آن به تهي و خالي از آن جهت باشد كه عرب هاي عصر جاهليت پس از تحمل سه ماه متوالي حرام (ذي قعده، ذي حجه و محرم) و خويشتن داري اجباري از قتل، غارت و چپاول گري، با آغاز ماه صفر اقدام به جنگ و خون ريزي يكديگر مي كردند و روستانشينان و ساكنان كم جمعيت باديه ها و واحه ها از ترس هجوم آنان، اسباب و اثاثيه خويش را جمع كرده و به جاهاي امن تر كوچ مي كردند و روستاها و باديه هاي خود را ناچاراْ ترك و خالي مي كردند.
گرچه عرب هاي جزيره العرب در عصر جاهليت، برخلاف سنت ابراهيمي، در برخي از سال ها حرمت ماه محرم را شكسته و آن را براي قتل و غارت مباح كرده و به جاي آن، ماه صفر را ماه حرام قرار مي دادند، وليكن پس از ظهور اسلام، چهار ماه حرام همانند سنت ابراهيمي در ماه هاي رجب، ذي قعده، ذي حجه و محرم منحصر گرديد و ماه صفر در بين آن ها قرارنگرفت.
شيعيان و محبان اهل بيت(ع)، ماه صفر را همانند ماه محرم از ايام سوگواري و عزاداري مي دانند. زيرا در آغاز اين ماه، سپاهيان بي نضاكت يزيد بن معاويه، خانواده بي پناه امام حسين(ع) و بازماندگان دشت كربلا را به حالت اسيري وارد سرزمين شام نموده و آنان را در فشار روحي و رواني قرار دادند و از هر جهت زمينه آزار و اذيتشان را فراهم كردند. به طوري كه يكي از كودكان خردسال امام حسين(ع)، به نام حضرت رقيه(س) بر اثر تحقير و توهين روز افزون دشمن و سختي سفر توان فرسا و اندوه بي پايان از دست دادن پدر و ساير كسان و نزديكان خويش در كربلا، مظلومانه و غريبانه در خرابه هاي شام بدرود حيات گفت و غم بازماندگان كربلا را تشديد نمود. هم چنين بيستم اين ماه مصادف با اربعين شهادت امام حسين(ع) و يارانش در كربلا است. علاوه بر آن، رحلت پيامبر گرامي اسلام(ص) و شهادت جانگداز امام حسن مجتبي(ع) در بيست و هشتم و شهادت امام رضا(ع) در آخرين روز اين ماه قرار گرفته است.
بنابراين، سراسر اين ماه براي محبان اهل بيت(ع)، ايام حزن و اندوه و عزاداري و سوگواري است.
