چرا شیعه روزه در سفر را حرام مى داند؟

به گزارش «شیعه نیوز»، آیت‌الله مکارم شیرازی به پرسشی درباره دلیل حرام بودن روزه پاسخ گفته است.
به گزارش شفقنا متن پرسش مطرح شده وپاسخ این مرجع تقلید شیعیان بدین شرح است:

چرا شیعه روزه در سفر را حرام مى داند؟
پاسخ اجمالی: جواز افطار در سفر مورد اتفاق است و اختلاف در الزامى یا ترخیصى بودن آن است؟ فقهاى امامیه و نیز ظاهریه و گروهى از صحابه، افطار در سفر را الزامى و روزه مسافر را حرام مى دانند و فقهاى چهار مذهب آنرا اختیارى دانسته اند. اما آیه ۱۸۴ سوره بقره، که براى روزه دو زمان معرفى مى کند: زمانى براى عامّه مردم، و زمانى دیگر براى مریض و مسافر، و روایات نبوى که روزه در سفر را گناه شمرده از جمله روایتی که ابن ماجه در سنن آورده و روزه دار در سفر را مثل روزه خوار در حضر دانسته، همه به حرمت آن دلالت دارد.

پاسخ تفصیلی: همه فقهاى اسلاماتفاق دارند که مسافر مى تواند در سفر روزهنگیرد، و تنها اختلاف در اینجاست که آیا افطاردر سفر یک امر الزامى است و یا یک امر ترخیصى و تسهیلى براى مسافر است؟
فقهاى امامیه به پیروى از اهل بیت(علیهم السَّلام) و نیز فقیهان ظاهریه و گروهى از صحابه، افطاردر سفر را الزامى و روزهگرفتن مسافر را حراممى دانند.(۱)
در حالى که فقهاى چهار مذهب معتقدند که افطاردر سفر اختیارى است، ولى برخى از آنها افطار را بر روزهگرفتن ترجیح مى دهند و برخى دیگر بر عکس. چنانکه شافعى مى گوید: «افطار کردن بهتر از روزهگرفتن است»، در حالى که مالک مى گوید: «روزه در سفر بهتر از افطار است».(۲)
امّا آنچه مهم است، بررسى ادلّه مساله از دیدگاه کتاب و سنّت است.
قرآن و روزهگرفتن در سفر:
خداوند می فرماید: «یا اَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیامُ کَما کُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ* اَیَّاماً مَعْدُوداتٍ فَمَنْ کانَ مِنْکُمْ مَرِیضاً اَوْ عَلى‏ سَفَرٍ فَعِدَّهٌ مِنْ اَیَّامٍ اُخَرَ وَ عَلَى الَّذِینَ یُطِیقُونَهُ فِدْیَهٌ طَعامُ مِسْکِینٍ فَمَنْ تَطَوَّعَ خَیْراً فَهُوَ خَیْرٌ لَهُ وَ اَنْ تَصُومُوا خَیْرٌ لَکُمْ اِنْ کُنْتُمْ تَعْلَمُونَ»؛(۳) (اى افرادى که ایمانآورده‏ اید! روزهبر شما نوشته شده، همان‏گونه که بر کسانى که قبل از شما بودند نوشته شد تا پرهیزکار شوید. چند روز معدودى را [باید روزه بدارید!] و هر کس از شما بیمار یا مسافر باشد تعدادى از روزهاى دیگر را [روزه بدارد] و بر کسانى که روزهبراى آنها طاقت‏ فرساست [همچون بیماران مزمن، و پیر مردان و پیر زنان،] لازم است کفّاره بدهند: مسکینى را اطعام کنند و کسى که کارِ خیرى انجام دهد، براى او بهتر است و روزهداشتن براى شما بهتر است اگر بدانید!).
آیه نخست روزهرا یک فریضه و امر واجبمى داند، به گونه اى که از آن، با جمله «کُتِبَ عَلَیْکُم» تعبیر مى کند، یعنى این مطلب بر شما نوشته شده است، و نوشته شدن کنایه از این که عمل براى همه، امرى الزامى است، ولى در آیهدوم، سه گروه را استثنا مى کند:
۱. مریض: «وَمَنْ کانَ مِنْکُمْ مَریضاً».
۲. مسافر: «او عَلى سَفَر».
۳. کسانى که روزهگرفتن براى آنها طاقت فرسا است: «وَعلَى الّذینَ یُطیقُونهُ».
در آیهدوم زمان روزهبراى حاضر و غیر بیمار، ماه رمضان دانسته شده که از آن با جمله «اَیّام مَعْدُودات» تعبیرشده است، ولى زمان روزهگیرى دو گروه دیگر یعنى مریض و مسافر «روزهاى دیگر» است، چنان که مى فرماید: «فَعِدَّهٌ مِنْ اَیّام اُخَر» یعنى در روزهاى دیگر غیر از رمضان روزهبگیرد.
به تعبیر دیگر، توده مردم باید در ماه رمضان روزهبگیرند، ولى زمان روزهگیرى گروه معذور به نام مریض و مسافر روزهاى دیگر است، با این دو تعبیر روشن، چگونه مى توان گفت روزهگرفتن براى مسافر امر ترخیصى است و مى تواند مثل افراد دیگر روزهبگیرند، در حالى که آیهبراى روزهدو زمان معرفى مى کند: زمانى براى عامّه مردم، و زمانى دیگر براى دو گروه مریض و مسافر.
بسیارى از مفسران اهل سنتکه مقلد ایمه خود مى باشند، آنگاه که ظهورآیه را در لزوم افطار مى نگرند و احساس مى کنند که قرآنزمان روزهگیرى را براى نوع مردم، ماه رمضان و براى دو گروه دیگر، غیر رمضان به نام «ایّام اُخر» معرفى مى کند، ناچار مى شوند در آیه، جمله اى را مقدر بگیرند، تا از این طریق فتواى امام مذهب خود را توجیه کنند. به عقیده آنان، پیش از کلمه «فعدّه من ایّام اُخر» جمله «ان افطر» مقدّر است، گویا آیهچنین است: «فَمَنْ کانَ مِنکم مَریضاً او على سفر- فافطر-، فعدّه من ایام اُخر»؛ (اگر مریض و مسافر، افطارکرد، مى تواند در روزهاى‏ دیگر روزهبگیرد)، و گرنه زمان روزهگیرى این دو گروه با توده مردم، یکسان است.
ناگفته پیداست این نوع تفسیر، جز تفسیربه راى براى حفظ اعتبار فقهایمه اربعه چیز دیگرى نیست.

تفسیر ذیل آیه‏:
شاید کسانی بخواهند با آیه«وَاَنْ تَصُومُوا خَیْرٌ لَکُم»، بر جواز روزهدر سفر استدلال کنند.
در پاسخ آنان یادآور می شویم خطاب مزبور، اختصاص به مسافر ندارد، بلکه همه گروه هاى چهارگانه را در بر مى گیرد:
۱. توده مردم که هیچ عذرى ندارند.
۲ و ۳. مریض و مسافر.
۴. کسانى که روزهگرفتن آنها با مشقت همراه است.
آیه همگان را خطاب مى کند و مى گوید: «خوب است همه شما روزهبگیرید، به نحوى که در آیه بیان گردید، یعنى توده مردم در ماه رمضان، بیمار و مسافر در دیگر روزها که عذرشان برطرف مى شود و سالخوردگان در ماه رمضان، هر چند روزهگیرى براى گروه چهارم به خاطر تجویز بدل (کفاره)، الزامى نیست».

بنابراین جمله خطاب، تنها به مسافر- که در وسط وارد شده – اختصاص ندارد، بلکه مربوط به آغاز آیهنخست تا پایان آیهدوم است و ناگفته پیداست روزهسپر عذاب و آتش الهى است و با گرفتن روزه، شعله هاى آتش فروکش مى کند، ولى هر فرد باید در زمانى که براى او تشریع شده است روزهبگیرد.
تا اینجا با دلالت آیهبر لزوم افطار، آشنا شدیم، وقت آن رسیده است با روایات پیامبر گرامى (صلَّى اللّه علیه و آله) درباره روزهدر سفر آشنا شویم:
روایات نبوى حاکى است که پیامبر گرامى روزهدر سفر را گناهتلقى مى کرد و روزه داران را گنهکار مى شمرد چنانکه:

۱. مسلم در صحیح خود از جابر بن عبداللّه نقل مى کند: رسول خدادر سال هشتم و در ماه رمضان، عازم مکه شد. آنگاه که به نقطه «کراع الغمیم» رسید، ظرف آبى خواست و آن را با دست خود بلند کرد و همگان دیدند، آنگاه آن را نوشید، یعنى اى مردم، همگى روزه خود را بشکنید. براى رسول خدا(صلَّى اللّه علیه و آله) خبرآوردند که برخى از کسانى که در رکاب شما هستند، روزهخود را نشکسته اند. حضرت فرمود: «اولیک العصاهُ، اولیک العصاهُ»؛ (آنها گنه کارند، آنها گنه کارند).(۴)
۲. ابن ماجه قزوینى در سنن خود از عبدالرحمن بن عوف نقل مى کند که پیامبر(صلَّى اللّه علیه و آله) فرمود: «صایِمُ رَمضان فِى السَّفَرِ کَالْمُفْطِرِ فِى الحَضَر»؛ (روزه دار در سفر مثل روزهخوار در حضر است).(۵)
۳. بخارى در صحیح خود از جابر بن عبداللّه انصارى نقل مى کند: پیامبر(صلَّى اللّه علیه و آله) در یکى از سفرهاى خود، گروهى را دید که در کنار فردى گرد آمده و براى او سایه بانى درست کرده اند.
پرسید: این فرد کیست؟
گفتند: روزهدار است.
فرمود: «لَیْسَ مِنَ البِرِّ الصَّومُ فِى السَّفر»؛ (روزه دارى در سفر کار خوبى نیست).(۶)
واژه «برّ» در قرآندر مقابل «اثم» وارد شده است، چنان که مى فرماید:
«وَ تَعاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَ التَّقْوى‏ وَ لا تَعاوَنُوا عَلَى الْاِثْمِ وَ الْعُدْوانِ»؛(۷)
(در راه نیکى و پرهیزکارى به یکدیگر کمک کنید و در راه گناهو ستمکارى با یکدیگر همکارى نکنید).
بنابراین، با توجه به تقابل «برّ» با «اثم» روشن مى شود که اگر روزهدارى در سفر از کارهاى نیک نباشد، پس حتماً خطا و گناهخواهد بود.
روایات ایمه اهل بیت(علیهم السَّلام) درباره وجوب افطاربر مسافر نیز فراوان است و علاقه مندان مى توانند به کتاب «وسایل الشیعه، ج ۷» مراجعه کنند.(۸)

پی نوشت:

(۱). المُحلّى، ج ۶، ص ۲۵۸.
(۲). أحکام القرآن، ج ۱، ص ۲۱۵؛ المبسوط، سرخسى، ج ۳، ص ۹۱-۹۲.
(۳). سوره بقره، آیات ۱۸۳و۱۸۴.
(۴). شرح صحیح مسلم، نووى، ج ۷، ص ۲۳۲.
(۵). سنن ابن ماجه، ج ۱، ص ۵۳۲، حدیث شماره ۱۶۶۶؛ سنن ابى داود، ج ۲، ص ۲۱۷، حدیث شماره ۲۴۰۷.
(۶). صحیح بخارى، ج ۳، ص ۴۴؛ صحیح مسلم، ج ۷، ص ۲۳۳.
(۷). سوره مائده، آیه ۲.
(۸). گردآوری از کتاب: راهنمای حقیقت ، سبحانی تبریزی، جعفر، نشر مشعر،تهران ، ١٣٨٧ ، ص ۵۵۲-۵۵۶.

انتهای پیام/ 852