4دلیلی که مصر به ائتلاف ضدایرانی نمی پیوندد

پایگاه تحلیلی المانیتور در گزارشی نوشت: ریاض، قاهره را زیر نظر دارد و این موضوع در سفر پنج روزه «سلمان بن عبدالعزیز آل سعود» پادشاه عربستان به مصر در اوایل ماه گذشته مشهود بود. در طول این سفر، قراردادها و توافق نامه های بسیاری امضا شد که از آن جمله واگذاری دو جزیره «تیران» و «صنافیر» به عربستان سعودی بود. هزاران نفر از مردم مصر در اعتراض به واگذاری این جزایر به خیابان ها ریختند. علاوه بر این، سوالات بسیاری در مورد چرایی و زمان بندی این سفر مطرح شد.

سیاست عربستان در قبال ایران در حال حاضر هسته اصلی سیاست خارجی این کشور را تشکیل می دهد. به این ترتیب، دیپلماسی منطقه ای ریاض و مانور آن در این زمینه، افزایش گزینه های استراتژیک اش در منطقه محسوب می شود. این در حالی است که بر خلاف عربستان، مصر بر مبارزه با تروریسم و بی ثباتی در شبه جزیره سینا و لیبی و در عین حال بهبود اقتصاد خود متمرکز شده است.

با همکاری بین یک ریاض ثروتمند و داوطلب و یک قاهره ضعیف و نیازمند - مانند هر گونه همکاری بین یک بازیگر ضعیف و یک بازیگر توانا - می توان همکاری منطقه ای قوی تری را میان این دو انتظار داشت. اما آیا همکاری منطقه ای بین این دو وجود دارد؟ با توجه به اولویت های منطقه ای مصر و سیاست آن کشور در قبال بحران سوریه و یمن، سخت است بگوییم که قاهره این نقش را برای عربستان ایفا خواهد کرد. علاوه بر این، تغییر در رابطه عربستان و مصر برای ایران چه معنایی خواهد داشت؟

تهران به شکل مطلوبی نقش بالقوه مصر در خاورمیانه را درک می کند. برای ایران، مصر مستقل تر و فعال تر که می تواند بر عربستان سعودی فشار آورد، چیز نگران کننده ای نیست. تهران به نوبه خود می گوید که مصر پویاتر می تواند به معنای خاورمیانه متعادل تر و یا حداقل سیاست عربی متعادل تر باشد.

گرچه «عبدالفتاح السیسی» رئیس جمهور مصر بر امور داخلی متمرکز شده، مشتاق است تا نشان دهد در مواجهه با بحران های منطقه روش هایی متمایز از «محمد مرسی» ئیس جمهوری پیشین اتخاذ می کند. دولت سیسی در قبال بحران یمن و بحران سوریه چنان لحن متفاوتی داشت که عربستان سعودی را عصبی کرد. باید گفت که مصر تلاش دارد  از یک سو در روابط حسنه خود با کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس تعادل برقرار کند و از سوی دیگر مستقلانه در قبال یمن، سوریه و ترکیه اقدام کند. این اقدامات به دور از مقابله با سیاست های منطقه ای ایران است. در واقع مصر در دوره ریاست جمهوری سیسی هرگز تا آن حد به ایران در زمینه سوریه نزدیک نشده است.

در این زمینه، سعودی ها تلاش دارند مصر را ضد ایران تحریک کنند. آنها می خواهند سیسی به اصطلاح «تهدید ایران» را در دستور کار منطقه ای خود در اولویت قرار دهد. سعودی ها معتقدند که این کار، توازن قوا در منطقه را به نفع عربستان سعودی علیه ایران تغییر خواهد داد. گزارش های بسیاری نشان می دهد عربستان قصد دارد برای مقابله با ایران با کمک ترکیه و مصر مثلثی ایجاد کند. در حالی که تصور می شود این موضوع خبر بدی برای تهران باشد، توجه زیادی به آن نمی شود. با این حال این بدان معنا نیست که تهران از تغییر در توازن قوا در منطقه نگران نمی شود بلکه بدان معناست که روابط حسنه بین عربستان و مصر را جدی نمی گیرد و برای این وضعیت چهار دلیل وجود دارد:

هزینه های خصومت ورزی: دشمن نگه داشتن مصر علیه ایران نیاز به کمک مالی و سرمایه گذاری هنگفت عربستان سعودی طی یک دوره طولانی دارد. علاوه بر هزینه سنگینی که سعودی ها باید برای این کار بپردازند، ریاض باید بخش زیادی از سیاست خارجی خود را به مدیریت اختلافات مصر با دیگر شرکای عربستان، و به خصوص با ترکیه متمرکز کند. این اقدام علاوه بر پیامدهای دیگر، به معنی تمرکز و حتی مواجهه کمتر بر ایران به نفع مدیریت رقابت و درگیری های منطقه ای مصر است.

دغدغه داخلی: مصری به جای آرمانهای منطقه عربستان سعودی، بیشتر بر چالش های داخلی خود متمرکز هستند. به این ترتیب، آنها تمایل کمتری به دنباله روی از عربستان سعودی دارند. علاوه بر این، مصری ها شفاف سازی کرده اند که زمانی که بحث خاورمیانه مطرح می شود، آنها دستور کار خود را دنبال می کنند. بنابراین، آنها فقط می توانند به واسطه توافق نامه ها همراستا با سعودی ها حرکت کنند. این نوع درک منطقه ای در هر حال در دراز مدت هیچگاه تداوم نخواهد داشت. قاهره ارزش خود را برای سعودی ها می داند و در نتیجه خود را به قیمت بالایی خواهد فروخت. در واقع، سیسی نیاز به مبادله چیزی برای گرفتن سرمایه گذاری و بودجه عربستان است. بر این اساس، تهران دلیل کمی برای نگران شدن دارد.

اجتناب از رویارویی: آیا مصر واقعا می خواهد با ایران وارد رویارویی شود؟ هیچ پاسخ روشنی به این سوال وجود ندارد، اگر چه سیاست های منطقه ای مصر و انتخاب های استراتژیک آن به سمت مناطق بحران خیز خاورمیانه - مانند سوریه و یمن - نشان می دهد که این کشور به جای هر گونه تمایل برای مقابله با تهران، برای رقابت با ریاض و به خصوص آنکارا تمایل دارد. اگر چه موضوعی تحت عنوان همکاری های منطقه ای بین مصر و ایران وجود ندارد، مقابله با ایران نیز در دستور کار سیسی نیست. مصری ها به وضوح به دلایل اقتصادی منعکس کننده لفاظی ریاض در قبال ایران هستند اما بُعد اقتصادی محدودیت های خود را در شکل دادن به سیاست دارد؛ به ویژه هنگامی که بحث گزینه های استراتژیک به میان می آید.

پتانسیل های محدود: مصر تا چه حد می تواند به تلاش های منطقه ای عربستان علیه ایران بیافزاید؟ پاسخ این است که «چیز خیلی زیادی» نیست. در واقع توانایی بالقوه استراتژیک مصر در خاورمیانه طوری محدود است که حتی نمی تواند به توقف حمایت قطر از مخالفان مصر منجر شود. اگر چه حفظ قاهره در اردوگاه ضد ایرانی پیامدهای سیاسی خواهد داشت، ریاض به دنبال چیزی ورای حمایت سیاسی از سیسی است. ریاض با توجه به فقدان یک متحد استراتژیک و موثر، تلاش می کند از مصر چنین متحدی را استخراج کند. با این حال تجزیه و تحلیل ها نشان می دهد مصر برای اهداف ضد ایرانی، برای عربستان بیش از حد هزینه دارد.

به طور کلی، هر گونه تلاش برای ایجاد یک ائتلاف عرب گسترده علیه ایران در خاورمیانه اقدامی بسیار حساس است. با این وجود، به دلایل فوق، تصور اینکه ائتلاف ضد ایرانی ائتلاف عربستان و مصر مؤثر واقع شود، بسیار سخت خواهد بود. جنگ به رهبری عربستان در یمن محدودیت های بالقوه ائتلاف سازی عربستان را نشان داده است. به این ترتیب انتظار نمی رود مانور عربستان نسبت به مصر تغییر محسوسی در توازن قوا در منطقه به ارمغان بیاورد.