گزارشی از دستان خالی متحدان ریاض در سوریه

«گروه ریاض» که روز گذشته اعلام کرده بود به ژنو نخواهد رفت نیز به گفته برخی از منابع امروز در این شهر حضور خواهد یافت ولی در سالن مذاکرت حاضر نخواهد شد. «ریاض حجاب» رئیس هیئت عالی مذاکره کننده معارضان نیز گفته بود که پیش از برآورده شدن مطالبات آنها در این مذاکرات شرکت نخواهند کرد. معارضان ادعا دارند که مطالبات آنها مبنی بر توقف بمباران افراد غیر نظامی و لغو محاصره شهرهاست. وی همچنین اعلام کرده بود در صورت حضور در ژنو در این مذاکرات شرکت نخواهد کرد.

روزنامه «السفیر» لبنان اما اعلام کرد که حجاب به همراه یک هیئت کوچک از گروه ریاض ظهر امروز وارد ژنو خواهد شد. این در حالی است که «ریاض نعسان آغا» سخنگو و «خالد خوجه» رئیس ائتلاف معارضان سوریه در این گروه حضور خواهند داشت. البته احتمال دارد گروهی از سایر شخصیتها نیز به این گروه ملحق شوند. البته این گروه اعلام کرد که رایزنی‌های خود را برای مشارکت در ژنو ادامه خواهند داد ولی «یحیی قضمانی» مدیر این جلسات خواهد بود نه ریاض حجاب.

این در حالی است که تصمیم برای سفر به ژنو-البته بدون مشارکت در مذاکرات- احتمالا نخستین گام برای شرکت در آن در دوره‌های آتی خواهد بود. ریاض حجاب درباره مطالبات و پیش شرط‌ هایی که به «استفان دی میستورا» فرستاده سازمان ملل در سوریه فرستاده بود هیچ گونه تضمینی دریافت نکرد. این در حالی است که گفته می‌شود دی میستورا به وی اعلام کرده است، محاصره شهرها و اقداماتی مانند بازداشت و ربایش در سوریه فقط توسط یک طرف انجام نمی‌شود و هزاران نفر از افراد ربوده شده و بازداشت شده در زندان‌های گروه‌های مسلحی حضور دارند که شهرها و روستاها را محاصره کرده‌اند.  

درباره اظهارات گروه ریاض مبنی بر اینکه هیئت سکولارهای دموکرات فقط یک هیئت مشورتی برای میانجی بین‌المللی (دی میستورا) است اظهارات محکم و مستندی نیست، زیرا این هیئت که تحت حمایت مسکو است تحت هدایت و رهبری «هیثم مناع»، «رندا قسیس»، «قدری جمیل»، «إلهام أحمد» و «صالح مسلم» است و اعضای آن همان دعوتنامه‌ای را دریافت کردند که ریاض حجاب دریافت کرده بود. از این روی بعید است که نام این گروه از مذاکرات حذف شود.

السفیر همچنین خبر داد، نخستین معامله‌ای که نسبتا راه را برای دور نخست ژنو امروز فراهم کرد تعویق ورود کردهای «حزب اتحاد دموکراتیک» و 5 نماینده آن در هیئت سکولارهای دموکرات در مقابل اخراج افراد نظامی از هیئت ریاض است؛ زیرا «اسعد الزعبی» رئیس این هیئت و سرلشکر « عبد الباسط الطویل» و «محمد مصطفی علوش» رئیس شورای اسلامی گروه تروریستی «جیش الاسلام» اخراج شدند و «خالد المحامید»، «جمال سلیمان» «معاذ الخطیب» جایگزین آنها شده‌اند. البته این یکی از درخواست‌های مسکو برای پذیرش احتمالی هیئت ریاض است؛ به ویژه اینکه ترکیه نیز خواستار اخراج صالح مسلم و هم‌طیف‌های وی از عضویت هیئت سکولارهای دموکرات بود.

این در حالی است که «فرقان جانبیه» رئیس سرویس اطلاعات ترکیه و ناظر بر پرونده سوریه نیز طی دو روز گذشته در نشست‌های ریاض شرکت کرد تا مانع از اعطای امتیازی شود که به موجب آن حزب اتحاد دموکرات کُرد در مذاکرات ژنو حضور داشته باشد و مسکو نیز در مقابل بر حضور افراد نظامی و یک نماینده از جیش الاسلام موافقت کند.

اما درباره نقش این مذاکرات در صورت موفقیت‌آمیز بودن نیز باید گفت که این مذاکرات بسیاری از طرح‌های سلفی-جهادی را که ریاض و آنکار قصد بهره‌برداری از آن را داشتند بر باد خواهد داد. منابع مطلع نیز اعلام کردند که «طی 6 ماه بعد میادین نظامی، مرزهای ممکن و غیر ممکن را در مسیر حل بحران سوریه تعیین خواهد کرد».

به گزارش السفیر، کسانی که بر لبه پرتگاه‌های «تروریسم» و «میانه‌روی» در تزلزل هستند سعی دارند میانه‌رو بودن خود را به طرف مقابل بقبولانند. از این روی می بینیم که عربستان سعودی با اکراه، معارضانی را راهی ژنو می‌کند که در ریاض گرد هم آمده بودند. واشنگتن اما این بار با اعمال فشار به ریاض از معارضان خواست که بدون پیش شرط به مذاکرات ژنو بروند. در واقع نبود تصمیم و اراده از امتیازات سیاسی احتمالی ریاض و همپیمانانش خواهد کاست؛ همان گونه که پیشروی‌ها و موفقیت‌های ارتش سوریه طی برهه اخیر از «سلمی» و «ربیعه» در شمال گرفته تا «شیخ مسکین» در جنوب از امتیازات سعودی‌ها کاسته است.

السفیر در این‌باره می نویسد: البته باید گفت که موشک‌های ائتلاف ایران، روسیه، سوریه و حزب الله معادلات نظامی و به تبع آن معادلات سیاسی را به سود محور مقاومت تغییر داده است. هر چند که وزارت خارجه آمریکا به تازگی مدعی شده است که پیروزی‌های ارتش سوریه هیچ تأثیری بر روند مذاکرات نخواهد داشت.

ناظران سیاسی معتقدند که « سوریه و متحدان این کشور به خوبی معنای ملازمت عرصه میدانی و [مذاکرات] ژنو را می‌دانند» و اینکه پیروزی میدانی اگر در عرصه سیاسی مورد استفاده قرار نگیرد در واقع پیروزی نیست. «از این روی بقای [عرصه] میدانی برای زدودن ابهامات بیانیه وین و چینش مجدد توافق‌ها و تفاهمنامه‌های مرتبط به سوریه از جمله بیانیه‌های وین و ژنو و قطعنامه‌های شورای امنیت همچنان ضروری به نظر می رسد». 

حال این پرسش مطرح می‌شود که آیا نبردهای میدانی، بحران سوریه را حل خواهد کرد یا مذاکرات طولانی مدت ژنو؟ یا اینکه این دو عامل در موازات یکدیگر حرکت خواهند کرد.

بر هم خوردن موازنه قوا به سود محور مقاومت از نوامبر 2014 با جنگ‌های «وادی الضیف» و «الحمیدیة» در ریف ادلب آغاز و به سوی «جسر الشغور» و «اریحا» ادامه پیدا کرد. عربستان و ترکیه در آن هنگام با تشکیل ائتلاف «جیش الفتح» قصد داشتند ارتش سوریه را به زانو درآورند. تروریست‌ها همچنین ادعا می‌کردند که به زودی در ساحل سوریه و دمشق به پیروزی خواهند رسید و آن را تصرف خواهند کرد و از علوی‌ها انتقام خواهند گرفت. اما مداخله نظامی روسیه در 30 سپتامبر سال گذشته در کنار تاکتیک های بی نقض ارتش و نیروهای مقاومت در صحنه نبرد میدانی نقطه عطفی در این تحولات بود.

یک منبع نظامی درباره تحولات میدانی سوریه می‌گوید که تحرکات نظامی اخیر نشان می‌دهد که احتمالا دو جنگ اصلی در حلب و ادلب یعنی شمال غرب سوریه رخ خواهد داد. عملیات نظامی که از  «خان طومان» تا «خان العسل»، «الراشدین الخامس» و «البحوث العلمیة» آغاز می‌شود و به «جمعیة الزهراء» و «اللیمرون» خواهد رسید تا ورودی غربی شهر حلب محاصره شود. البته باید گفت که تقریبا محوطه حلب از خان طومان درجنوب غرب و الباب در شرق و باشکوی در شمال محاصره شده است. درباره ادلب نیز باید گفت که جنگ از ریف لاذقیه کامل خواهد شد؛ یعنی پس از به دست‌گیری کنترل شهرهای ربیعه و سلمی به سوی روستاهای «کنسبا» و «کبانا» و از آنجا به ریف ادلب کشیده خواهد شد. پس از آن از «جبل الترکمان» به جسر الشغور یا از «جبل الأکراد» به سهل الغاب در ریف حماه ادامه خواهد داشت.

اگر قرار باشد که ارتش سوریه پس از بازپسگیری شیخ مسکین در ریف درعا به سمت «نوی» -بزرگترین مرکز گروه‌های مسلح حاضر در جنوب سوریه- حرکت کند بستن بزرگترین گذرگاهی که در «غوطة غربی» «داریا» را به «المعضمیة» وصل می‌کند تحول مهمی در موازنه قدرت در این منطقه است که همجوار پایتخت سوریه یعنی دمشق است. البته این مسئله به گفته این منبع میدانی بدین معناست که ائتلاف محور مقاومت به بار نشسته است.

یک منبع مطلع سیاسی نیز در تحلیل چگونگی تأثیر عرصه میدانی سوریه بر مذاکرات ژنو تأکید دارد که میان صدها جبهه در سوریه با سالن مذاکرات ژنو طبیعتا نوعی ملازمت وجود دارد. عرصه میدانی مرزهای ممکن و غیر ممکن را در هر بحرانی از جمله بحران سوریه تعیین می‌کند و اگرچه از معارضان سوری خواسته شده است در ژنو 3 مشارکت سیاسی داشته باشند لیکن این مشارکت جز تتمه شکست‌های میدانی گروه‌های معارض حاصل دیگری برای انها نخواهد داشت. نمایندگان گروههای مسلح که به ژنو رفته‌اند برگه های زیادی را در عرصه میدانی در اختیار ندارند و بر سر هر دستاوردی حساب باز کرده‌اند که ممکن است پشتوانه سیاسی آنها را تقویت کند». البته در حال حاضر عرصه میدانی به سود محور مقاومت است؛ به گونه‌ای که «باقی مانده ارتش آزاد در حال پیوستن به ارتش سوریه هستند و سایر گروه‌ها نیز در پی یافتن راهی هستند» تا از این باتلاق خارج شوند.

السفیر می‌نویسد، «جان کری» وزیر خارجه آمریکا نیز در ریاض به ریاض حجاب گفته بود که «بشار اسد» در مرحله بعد حاضر خواهد بود و نباید پیش شرطی برای این مذاکرات در نظر گرفته شود. این مسئله نیز به صورت ضمنی بدین معناست که سهم سیاسی معارضان در کابینه جدید احتمالا محدود به برخی از وزارتخانه‌ها و تضمین‌هایی در خصوص میزان حضور در پارلمان جدید است، آن هم در صورتی که انتخابات طبق قانون اساسی جدیدی برگزار شود که تا 18 ماه دیگر آماده خواهد شد.

افزون بر پیشروی ارتش سوریه و دستاوردهای آن در عرصه میدانی می‌توان به کشته شدن «زهران علوش» سرکرده گروه تروریستی «جیش الاسلام» نیز اشاره کرد که مستقیما تحت حمایت عربستان سعودی قرار داشت. شخصی که عربستان پس از کشته شدن وی اعلام کرد که این مسئله روند مذاکرات را پیچیده خواهد کرد.

عربستان سعودی به دلیل داشتن رابطه گسترده با زهران علوش از این مهره خود چه در عرصه میدانی و چه در عرصه سیاسی بسیار بهره برده بود و اکنون با حذف علوش از قدرت، مانور میدانی و سیاسی عربستان سعودی نسبت به رقبای منطقه‌ای خود همچون قطر و ترکیه از یک سو و محور مقاومت از سوی دیگر، کاسته می‌شود. در همین راستا، «عادل الجبیر» وزیر خارجه عربستان سعودی در سفر خود به ترکیه در واکنش به کشته شدن علوش مدعی شده بود: «به اعتقاد من کشته شدن افرادی که طرفدار حل مسالمت آمیز بحران سوریه هستند و همینطور مبارزات زیادی با تروریست‌های داعش داشته‌اند کمکی به حل بحران سوریه نمی‌کند».

به نظر می‌رسد عربستان سعودی بعد از حذف علوش و تضعیف قدرت جیش الاسلام در حومه دمشق، با نزدیک شدن بیشتر به ترکیه تمرکز خود را بیشتر بر روی تقویت ارتش آزاد در عرصه میدانی و همچنین تقویت ائتلاف معارضان سوری در عرصه سیاسی خواهد گذاشت تا بتواند با این همکاری، در معادلات سوریه با محور مقاومت یک توازن قوا ایجاد نماید.

اما در کنار همه کارشکنی‌های سعودی و متحدان این کشور و معارضان تحت حمایت آنها برخی از منابع خبری مانند «الجزیره» قطر سعی دارند این کارشکنی‌ها را به مسائل واهی دیگر از جمله اعتراض دولت سوریه، روسیه و ایران به ساختار معارضان سوری و تلاش برای تحمیل شخصیت‌ها و گروه‌هایی مانند اتحاد دموکراتیک نسبت دهند. این شبکه همچنین ادعا کرد که مسکو و دمشق نپذیرفته‌اند پیش از آغاز مذاکرات در سوریه آتش‌بس برقرار شود؛ مسئله‌ای که با توجه به آنچه گفته شد صحت آن مورد تردید قرار می‌گیرد.

در پایان باید گفت، گویا این مذاکرات عملا تثبیت کننده پیروزی ارتش سوریه در قالب آرایش سیاسی است که سبب شده معارضان به اجبار به ژنو برده شوند، ولی این سوال مطرح می‌شود که قدرت عربستان، قطر و ترکیه برای تأثیر گذاری در عرصه میدانی سوریه چرا کاهش یافته است ؟ و اینکه این کشورها چه برگه‌های تأثیرگذاری دیگری در اختیار خواهند داشت؟

وضعیت شکننده ائتلاف قطر، ترکیه و عربستان در حالی است که مواضع اردن نیز در جنوب سوریه تغییر کرده است. به همین سبب است که گروه‌های تروریستی در برهه کنونی فریاد کمک سر می‌دهند و از درد خیانت همپیمانان خود ناله می کنند.