زناني که دست و پا بسته جرم مي‌کنند

دستش را سايبان چشمانش مي‌کند و بلند مي‌گويد: «خانم سيگار داري؟ آقا سيگارتو مي‌دي ما يه پک بزنيم؟»آنقدر آرام و بي‌خيال به ديوار آجري دادسرا تکيه داده که اگر برق دستبند چشمت را نزند شايد متوجه نشوي که براي چه به آنجا آمده است. 25 ساله است با قدي متوسط، پوست آفتاب سوخته و مانتو و شلوار سرمه‌اي که چندان هم تميز به نظر نمي‌رسد. وقتي از ماموري که کنارش ايستاده مي‌خواهم که با او صحبت کنم مکثي مي‌کند، با ترديد سرش را تکان مي‌دهد: «فقط چند دقيقه.» مي‌خندد و همانطور که با دست آزادش گره روسري‌اش را محکم مي‌کند مي‌گويد: «حتما مي‌خواي بدوني چرا اينجام آخه به چه دردت مي‌خوره؟» مي‌دانم که مي‌داند از ظاهرش مي‌توانم حدس بزنم که چرا دستبند به دست گوشه حياط چهار گوش دادسر ايستاده، شايد براي همين است که وقتي مي‌پرسم چرا گرفتنت؟ با بي‌خيالي جواب مي‌دهد: «مواد» آهسته مي‌پرسم معتادي يا... ؟ برايم از اولين‌باري که پايش به کلانتري و دادسرا رسيده مي‌گويد و اينکه اين دفعه چهارم يا شايدم پنجم است که پله‌هاي دادسراها و دادگاه‌هاي شهر را بالا پايين مي‌کند.

با آستين عرق پيشاني‌اش را پاک مي‌کند و ادامه مي‌دهد: «دفعه اول وقتي مامورا توي پارک گرفتنم ترجيح دادم برگردم خونه ناپدري تا سرگردون و حيرون تو خيابونا علاف بشم. آنوقت بود که تصميم گرفتم تا جايي که مي‌تونم با ناپدريم و پسراش کنار بيام. اولش سخت بود اما وقتي شدم عين خودشون وضع بهتر شد. از اون به‌ بعد بود که بعضي وقت‌ها مي‌رفتم دنبال جور کردن مواد. آخه مادرم مي‌گفت بقيه خيلي تابلو هستن. تازه اين طوري ديگه کمتر سر من تو خونه دعوا مي‌شد.» سوال بعدي را در دهان مزه‌مزه مي‌کنم که سربازي که کنار در بزرگ آهني بالاي پله‌ها ايستاده چندين بار اسمي را تکرار مي‌کند و او به دنبال مامور همراهش با سرعت به سمت پله‌ها مي‌رود. با عجله مي‌پرسم اسمت؟ و بدون اينکه رويش را برگرداند مي‌گويد: «فرشته.»

علت دستگيري 70 درصد مجرمان زن؛ مواد مخدر و جرائم اخلاقي

جايي خوانده بودم که بر اساس تحقيقات انجام شده 95 درصد زناني که به اعتياد روي مي‌آورند يک فرد معتاد در خانواده خود داشته‌اند. به‌ عبارتي بيشتر آنها براي تامين مواد مخدر يکي از بستگان يا شريک جنسي خود اقدام به قاچاق مي‌کنند، خرده فروش هستند و کمتر وارد ساختار کلان خريد و فروش مواد مخدر مي‌شوند با اين وجود بر اساس آمار محکومان در دادگاه‌ها، بالاترين فراواني در نوع جرم زنان به جرائم مواد مخدر و جنسي اختصاص دارد اگرچه در دوره‌هاي زماني مختلف با توجه به شرايط اجتماعي، گاه جرائم مواد مخدر و گاه جرائم جنسي فزوني مي‌يابد ولي در مجموع بالاترين فراواني جرم زنان در طول سال‌هاي گذشته به اين دو نوع جرم محدود شده است، به نحوي که از سال 1365 به بعد علت دستگيري حدود 70 درصد زنان، جرائم مواد مخدر، اخلاقي و جنسي بوده است و به گفته مسوولان زندان‌هاي کشور در حال حاضر 50 درصد زندانيان زن در رابطه با مواد مخدر و اعتياد در زندان به سر مي‌برند. علاوه بر اين وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکي در آمارهاي خود از وجود يک زن معتاد به ازاي هر هشت مرد مصرف کنند اين مواد خبر مي‌دهد.

با وجود گرمي هواي اين روزها، خانواده‌ها و همراهان افرادي که به عنوان متهم در دادسرا حاضر شده‌اند در گروه‌هاي چهار پنج نفري در گوشه و کنار حياط زير آفتاب سرگرم گفت‌وگو با هم و شايد هم دنبال راهي براي نجات فرزند، خواهر، برادر يا حتي پدر و مادرشان از مجازات هستند. بعضي‌ها هم دلايل اثبات بي‌گناهي‌شان را مرور مي‌کنند. زني چادري با چشماني خيس کنار ديوار روي زمين نشسته است. 50 ساله به نظر مي‌رسد. مدام با گوشه چادر اشک‌هايش را پاک مي‌کند اما دوباره چادر را روي صورتش مي‌کشد و همزمان شانه‌هايش مي‌لرزد. نزديک‌تر که مي‌روم صداي نفس‌هايش را مي‌شنوم. بطري آب کوچکي را که با خود آورده‌ام به سمتش مي‌گيرم. براي چند لحظه به صورتم خيره نگاه مي‌کند و بعد بطري دست به دست به دست مي‌شود.

تنها دخترش را چند روز پيش در مهماني در يکي از خانه‌هاي شمال شهر با چند نفر از دوستانش گرفته‌اند. با اين دفعه بار دوم است که به اين جا مي‌آيد. تنها است. صبح‌ها تا دير وقت در يک بيمارستان کار مي‌کند و کمتر وقت دارد تا به بچه‌هايش برسد. از بي‌آبرويي جلوي در و همسايه مي‌ترسد براي همين تصميم گرفته است اين دفعه اسباب و اثاثيه‌اش يا به قول خودش اتاقش را جمع کند و برود پيش برادر‌هاي شوهر خدابيامرزش. اينها را خودش برايم مي‌گويد. بي‌خداحافظي از جايش بلند مي‌شود و به طرف زن و مردي که کنار در بزرگ ورودي مجاور به خيابان ايستاده‌اند، مي‌رود.

زن ميانسالي به همراه دو مرد از پله‌ها پايين مي‌آيند و همانطور که دست‌هايشان با دستبند به يکديگر بسته شده است به سمت در خروجي مي‌روند. چند نفري دنبالشان مي‌دوند و بد و بيراه مي‌گويند. مرد کت و شلواري که از کنارم مي‌گذرد همانطور که بلند بلند با خودش حرف مي‌زند، مي‌گويد: عجب دوره و زمانه‌اي شده. جواب کنجکاوي من و چند نفري که به دنبال دليل اداي اين جملات هستند اين است که يک باند پنج نفري که اتفاقا سر دسته آنها دو زن هستند به شيوه‌هاي مختلف و با جعل سند اقدام به کلاه‌برداري چند صد ميليون توماني از ده‌ها نفر کرده‌اند.

حضور زنان در دادگاه‌ها، دادسراها، بازداشتگاه‌ها و زندان‌ها در حالي رو به افزايش است که سردار حسين ذوالفقاري جانشين فرمانده ناجا از افزايش 10 برابري حضور زنان در اجتماع و 13 برابر شدن جرائم زنان نسبت به دوره‌هاي قبل به خصوص پيش از پيروزي انقلاب اسلامي در کشور خبر مي‌دهد.

به گفته وي بيش از 5/3 دصد زندانيان در زندان‌ها را زنان تشکيل مي‌دهند و گسترش شهر نشيني سن ارتکاب به جرائم اقتصادي، اجتماعي، اخلاقي و ساير جرائم و همچنين محدوده جنسي در ايران را کاهش داده است. با اين وجود از زنان در ارتکاب به جرائم بيشتر استفاده ابزاري مي‌شود.

2/32 درصد زندانيان زن در استان تهران کمتر از 18سال سن دارند

خورشيد که از وسط آسمان مي‌گذرد حياط چهار گوش ساختمان کم کم خلوت و خلوت‌تر مي‌شود. از ميان دو سربازي که در دو طرف در آهني ايستاده‌اند رد که مي‌شوي راهرو همچنان شلوغ است و در پشت درهايي که در طول راهروهاي ساختمان دو طبقه قرار دارد، خانواده‌ها و متهمان دستبند به دست منتظر و نگران ايستاده‌اند. چند نفري در گوشي صحبت مي‌کنند و سرباز قدبلندي مانع ورود مردي به داخل يکي از اتاق‌ها مي‌شود. فرشته را مي‌بينم که دستبند به دست از در بيرون مي‌آيد. مرا که مي‌بيند مي‌خندد و رو به دختر و پسر شهرستاني که مي‌خواهند از همان در داخل شوند مي‌گويد: «سيگار دارين؟»

جايي خوانده بودم که طي سال‌هاي 1375 تا 1384، در برخي از استان‌ها نسبت زنان دستگيرشده افزايش و در بعضي ديگر کاهش يافته است. استان‌هايي که در سال 1375 نسبت دستگيرشده بالاتري داشتند عبارت بودند از استان‌هاي تهران، مازندران، گيلان، آذربايجان شرقي، خراسان و کرمان. در حالي که در سال 1380 بيشترين تعداد دستگيري در استان‌هاي تهران، گلستان، مازندران، کرمان و مرکزي اتفاق افتاده و کمترين اين نسبت‌ها نيز متعلق به استان‌هاي بوشهر، زنجان، قزوين، لرستان و هرمزگان بوده است.

بر اساس يک گزارش کارشناسي، طي دودهه گذشته پس از جرائم مواد مخدر، اخلاقي و جنسي، علت تعداد کمتري از دستگيري زنان جرائم خشونت‌آميز و اقتصادي بوده است. درصورتي که اين الگو بين مردان به شکل ديگري بوده و بيشترين جرائم آنها از نوع اقتصادي و مواد مخدر است و جرائم جنسي و اخلاقي در رتبه آخر قرار دارد و حداکثر به 10 درصد مي‌رسد.
از سوي ديگر 34/2 درصد زندانيان زن در استان تهران دختران زير 18 سال هستند اين در حالي است که تنها 86/0 درصد مجرمان مرد زنداني اين گروه سني در کانون اصلاح و تربيت به سر مي‌برند که بيشترين علت حضور آنها در اين مرکز سرقت است. بنابراين مي‌توان گفت تعداد دختراني که به دليل ارتکاب جرائم مختلف در کانون بسر مي‌برند نسبت به زنان زنداني در مقايسه با مردان 48/1 درصد بيشتر است که مي‌تواند زنگ خطري براي کارشناسان و مسوولان باشد.

روي سکوي کنار راهروي طبقه اول مي‌نشينم و به ساعتم نگاه مي‌کنم. زن جواني که روبه‌رويم نشسته مدام خميازه مي‌کشد و دهانش را آنقدر باز مي‌کند که جاي خالي دو دندان جلويش به سرعت در ذهنم نقش مي‌بندد. محوطه داخل ساختمان کم‌کم خلوت و خلوت‌‌تر مي‌شود. وقت اداري به پايان رسيده. از جايم بلند مي‌شوم که زن برايم دست تکان مي‌دهد. نزديک‌تر مي‌روم، چشم‌هايش را با دست مي‌مالد و مي‌پرسد: «چه کاره اي؟» در جواب مي‌گويم: «چي؟» دوباره مي‌پرسد: «اي بابا يعني چرا اينجايي؟ دنبال کسي اومدي يا کار خودت اين جا افتاده؟ هرچند بهت نمي‌ياد اهل خلاف ملاف باشي.» لبخندي مي‌زنم و برايش توضيح مي‌دهم که براي کار آمده‌ام. از خودش مي‌گويد: از 13 سالگي و خانه شوهري که 15 سال از او بزرگتر بوده است. از شبهايي که با دو پسرش که 10 و 14 ساله هستند در خيابان‌هاي شهر مي‌خوابيده و روزهايي که گدايي مي‌کرده تا پول مواد خود و بچه‌هايش را در بياورد.

سربازهايي که کنار در ساختمان و اتاق‌ها ايستاده‌اند با دست راه خروج را نشان مي‌دهند و چند نفري هم دستبند به دست طول راهرو را طي مي‌کنند.
مرد و زن جواني که مقابل در ايستاده‌اند آرام مي‌گويند آنها را در يک پارتي و به اتهام اخلاقي دستگير کرده‌اند.

از نظر علي مقدم، جامعه‌شناس، تفاوت در ميزان جرائم زنان و مردان امري کاملا مشهود است. عوامل متعددي از جمله ويژگي‌هاي شخصي، روحي و رواني در کاهش برخي جرائم در زنان نقش دارند و برخي جرائم و بزهکاري‌ها چون نزاع‌هاي دسته‌جمعي و ايراد صدمات بدني انتساب کمتري به زنان دارند.

درصد برخورد و ارتباط مردها در اجتماع به نسبت بيشتر از زنان است. لذا طبيعتا مردان بيشتر در معرض بروز جرائم‌اند و اين امر کميت جرائم مردان را افزايش مي‌دهد.

به گفته وي مردان به دليل برخورداري از ارتباطات اجتماعي بيشتر، به ميزان بالاتري در معرض بروز جرائم قرار دارند همچنين اين امر کميت جرائم آنها را افزايش مي‌دهد. به عبارتي زنان در ارتکاب جرم بيشتر معاون هستند اما از آنجا که مردان مسوول تامين مايحتاج و هزينه‌هاي زندگي هستند، قطعا جرائم اقتصادي بيشتر به مردان منتسب مي‌شود همان طور که در مسائل و درجرائم مربوط به فساد و فحشا افزايش آمار مجرمان و بزهکاران زن بيشتر احساس مي‌شود. آمار جرائم زنان در بخش فحشا بيشتر از جرائم اقتصادي است.

افزايش چهاردرصدي جرائم اقتصادي زنان

به اعتقاد کارشناسان و آسيب‌شناسان اجتماعي افزايش تعداد زنان مجرم طي سال‌هاي گذشته يکي از برجسته‌ترين شاخص‌هايي است که در حال‌گذار بودن از قالب سنتي به سوي جامعه‌اي صنعتي را به برنامه‌ريزان و مسوولان گوشزد مي‌کند. اين در حالي است که فاصله ميان بزهکاري پنهان و بزهکاري کشف شده تا حد زيادي نرخ پايين جرائم زنان را در مقايسه با مردان توجيه مي‌کند. زنان بيشتر به علت ارتکاب به جرم‌هايي از قبيل مصرف يا جابه‌جايي مواد مخدر، جرائم جنسي از جمله روسپي‌گري، دزدي‌هاي کوچک و به‌طور کلي جرائم خرد دستگير مي‌شوند با اين وجود آمارها تغيير وضعيت و نوع جرائم زنان را نشان مي‌دهد. براساس تحقيقات انجام شده امروزه جرائم اقتصادي زنان روند رو به رشدي را تجربه مي‌کند به طوري که نسبت ارتکاب به اين جرم در ميان اين جنس طي دو دهه گذشته از 4/7 درصد به بيش 48/10 در صد رسيده است.

فاطمه عزيزي، کارشناس ارشد مطالعات زنان معتقد است؛ افزايش حضور زنان در فعاليت‌هاي اجتماعي و کمرنگ شدن کليشه‌هاي جنسيتي در شرايط کنوني باعث شده که ما شاهد افزايش روز افزون تعداد زنان مجرم در جامعه باشيم.

وي با تاکيد بر اينکه زنان آزادانه مجرم بودن را انتخاب نمي‌کنند بلکه جامعه، عوامل مختلف اجتماعي و خانوادگي آنها را به سمت جرم سوق مي‌دهد، مي‌گويد: «امروزه به دليل قرار گرفتن جامعه در شرايط‌گذار بار ارزشي بسياري از هنجارهاي اجتماعي کمتر شده و امکان حضور زنان در برخي از موقعيت‌ها که تا پيش از اين خاص مردان بود، فراهم آمده است. به‌طور مثال امروزه اين قشر از جامعه مي‌توانند به مشاغلي چون مديريت دست يابند که شرايط ارتکاب به جرائم اقتصادي را بيشتر از قبل برايشان مهيا مي‌کند. بنابراين آمار اين نوع از بزهکاري‌ها در اين جنس در مقايسه با دوره‌هاي گذشته افزايش مي‌يابد.»

اين کارشناس ارشد مطالعات زنان ادامه مي‌دهد: «البته بايد توجه داشت برخي جرائم چون روسپي‌گري در قانون ايران مانند بسياري از کشور‌هاي جهان تنها براي زنان جرم تلقي مي‌شود و طرف دوم که مردان هستند مورد اتهام قرار نمي‌گيرند. اين امر نيز به افزايش تعداد زنان مجرم در جامعه دامن مي‌زند.»

در اين ميان صفحات روزنامه‌ها و ساير رسانه‌ها که به نوعي به درج و انتشار اخبار مربوط به حوادث رخ داده در کشور مي‌پردازند حکايت ديگري را بيان مي‌کند. افزايش ارتکاب به همسرکشي به دلايل مختلف از سوي زنان و ارتباط نامشروع ميان زنان و مردان زنگ خطر ديگري است که اين روزها نواخته مي‌شود.

بسياري از کارشناسان بر اين باورند که مشکلات اقتصادي خانواده‌ها، بالارفتن هزينه‌ها در برابر دستمزد ناچيز افراد، اعتياد شوهر و گسترش دامنه اختلافات ميان همسران از مهم‌ترين عواملي است که سبب شده است امروزه شوهرکشي، سقط جنين و فحشا در جامعه بيشتر شده و ميزان بزهکاري در اين جنس افزايش يابد اما بايد گفت در کنار افزايش تعداد زنان بزهکار در طبقات پايين اجتماعي، ارتکاب به جرائم در ميان زنان طبقات مرفه و تحصيلکرده جامعه نيز در حال افزايش است اگرچه در موارد زيادي نوع جرائم و انگيزه ارتکاب متفاوت است.