جامعه شیعه در دوران امام جواد (ع) و گستره شیعیانِ ایران

به گزارش «شیعه نیوز»، «جامعه شیعه در زمان امامت امام جواد و راهبریِ شیعیان»، عنوان مقاله‌ای به قلم حجت‌الاسلام محمد رضایی، استاد حوزه و دانشگاه و مدیر مرکز مشاوره و خدمات پژوهشی حوزه‌های علمیه خواهران است.

در مقدمه این مقاله می‌خوانیم: تشیع سابقه‌ای به سابقه اسلام دارد و ظهور و بروزش مانند اسلامی به جامعه اسلامی مدینه زمان پیام اسلام (ص) باز می‌گردد، اما رویدادهای غصب خلافت و مظلومیت اهل‌بیت و صحابه شیعی در حجاز و آنگاه سفر تاریخی امیرالمؤمنین (ع) به کوفه، سبب انتقال پایگاه تشیع به عراق شد. رویدادهای دوران خلافت مروانی از جمله شیعه‌کشی‌های حجاج بن یوسف ثقفی که منجر به مهاجرت گسترده قبایل شیعی از عراق به ایران شد و آنگاه رسیدن خلافت به عباسیان که با شعارهایی برگرفته از علویان، زمینه‌ها را برای نشر تشیع در جغرافیای ایران‌زمین هم فراهم کرد و به دنبال مهاجرت گسترده قبال شیعی، علما و محدثان شیعی و در نهایت علویان، به تدریج منجر به پیدایش و رشد نسبتاً سریع تشیع در برخی مناطق مستعد ایران شد.

از آنجا که نظام مکتبیِ شیعی از سوی امامان، نظامی دانش‌محور طراحی شده بود، خیلی زود ضرورت پیدایش مراکز علمی شیعی در پوشش تقیه فراهم آمد. این مرکز در زمان امام محمد باقر و امام صادق علیهما السلام مدینه بود، اما پس از گسترش فشار عباسیان، بر امامان در مدینه و هجرت موج بزرگی از شاگردان آنان به کوفه، برای یک قرن این مرکزیت به کوفه منتقل شد و کمی پس از آن که شهر بغداد ایجاد شد و علمای شیعه به تدریج به آنجا رفتند، با کمرنگ شدن مدرسه مدینه و کوفه، شاهد اوج‌گیریِ بغداد و مدرسه و مکتب شیعی آن و پس از آن، پیدایش تدریجی مدرسه قم هستیم. به این جهت در این سالها پراکندگی جغرافیایی و سرمایه اجتماعی تشیع بیشتر بر عراق و مناطق غربی و مرکزی ایران متمرکز است.

با ادامه مهاجرت سادات به جغرافیای ایران که پس از سفر امام رضا علیه السلام تقویت شده است، زمینه‌ها برای توسعه جغرافیایی تشیع در دیگر مناطق فلات ایران فراهم می‌شود. یکی از نشانه‌های شناسایی جغرافیای شیعیان در این مقطع زمانی، مطالعه پسوند جغرافیایی شیعیان امام جواد علیه السلام و یا جغرافیای حضور رفت و آمد آنهاست؛ طبق برخی گزارش‌ها، محل سکونت و فعالیت اصحاب امام (ع) چنین است: ایران 30 درصد، عراق 25 درصد، حجاز 3 درصد، شامات 2 درصد.

نویسنده در ادامه، به مهم‌ترین مناطقی که نامی از آن، در رویدادهای مرتبط با امام جواد علیه السلام برده شده و نیز وضعیت اقتصادی جامعه شیعه و جلوه‌هایی از مدیریت اقتصادی آن حضرت می‌پردازد. ایده‌های تبلیغی امام نهم، گونه‌شناسی احادیث امام جواد(ع) و جریان‌شناسی فکری علمای شیعه از دیگر موضوعات این مقاله است.

متن مقاله را می‌توانید از اینجا دریافت کنید.