آیا در منابع اسلامی، مطلبی درباره حمایت از زنان بدسرپرست و بی‌سرپرست آمده است؟

شیعه نیوز:
پرسش
مبانی و تئوری‌های نظری اسلام در حمایت از زنان بدسرپرست، بی‌سرپرست و سرپرست خانوار چیست؟ لطفاً منابع را نیز ذکر بفرمایید.
پاسخ اجمالی
در منابع اسلامی روایات بسیاری در مورد کمک به بانوان بیوه، بی‌سرپرست و بدسرپرست، همچنین توصیه‌هایی در برخورد مناسب سرپرست خانوار(پدر و شوهر) با بانوان تحت تکفل خود وجود دارد؛ مانند:
پیامبر اکرم( صلی الله علیه و آله و سلم ) در سخنی یکی از ویژگی‌های افراد باایمان را در این می‌داند که؛ «به خانه‌هاى بیوه زنان [به منظور کمک و مساعدت مالی] رهسپارند».[1]
روایت شده است: روز عاشورا در پشت بدن مبارک امام حسین( علیه السلام )، اثری مشاهده شد، وقتى از حضرت امام زین العابدین( علیه السلام ) راجع به آن اثر جویا شدند فرمود: «آن اثر کیسه‌هاى غذایى است که حضرتشان به دوش می‌گرفت و براى بیوه زنان و یتیمان و بی‌نوایان می‌برد».[2]
لقمان( علیه السلام ) به پسرش گفت: «پسرم! براى یتیم، همانند پدر مهربان باش و براى زن بیوه، همانند شوهر دلسوز».[3]
در یک نگاه کلی، اسلام با این‌که زن را تحت سرپرستی شوهر می‌داند، اما همواره به مردها توصیه می‌کند که براى تحکیم پیوند خانوادگى، نباید سرپرست بدی باشند، بلکه باید با بهترین وجه با همسرشان رفتار کنند:
«وَ عاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ فَإِنْ کَرِهْتُمُوهُنَّ فَعَسى‏ أَنْ تَکْرَهُوا شَیْئاً وَ یَجْعَلَ اللَّهُ فِیهِ خَیْراً کَثِیراً»؛[4] و با آنها به شایستگى رفتار کنید؛ و اگر از آنان خوشتان نیامد، پس چه‌بسا چیزى را خوش نمی‌دارید و خدا در آن مصلحت فراوان قرار می‌دهد.
پیامبر اکرم( صلی الله علیه و آله و سلم ) در سخنانی می‌فرماید:
«چگونه مردی از شما، همسرش را کتک می‌زند و سپس در آغوش او قرار می‌گیرد؟!».[5]
«هر مردى که زنش را بیش از سه بار کتک بزند، خداوند، او را در قیامت، در برابر دیدگان پیشینیان و پسینیان، رسوا خواهد کرد».[6]
«ملعون است، ملعون است کسى که خانواده‌اش را واگذارد».[7]
امام زین العابدین( علیه السلام ) می‌فرماید: «حقّ همسر، این است که بدانى خداى عزّ و جلّ، او را مایه آرامش و انس تو قرار داده و بدانى که این، خود، نعمتى است از جانب خداوند عزّ و جلّ به تو. پس، او را گرامى بدارى و با او مهربان باشى، هر چند حقّ تو بر او، واجب‌تر است. پس، حقّ او بر تو، این است که با وى مهربان باشى؛ زیرا او اسیرِ دست تو است. باید او را خوراک و پوشاک دهى، و هرگاه اشتباهی کرد، از او درگذرى».[8]
امام صادق( علیه السلام ) می‌فرماید: «مرد، در [اداره‏] خانه و خانواده‌اش، به سه خصلت نیاز دارد که باید آنها را به کار بَرَد، اگر چه این ویژگی‌ها در درون او نباشد: خوش‌خویى، گشاده‌دستىِ سنجیده، و غیرت براى ناموس‌دارى».[9]
در ارزیابى روایاتى که درباره حقوق مرد و زن وارد شده، توجّه به این نکته ضرورى است که اسلام، دین حق و عدل است و بر اساس این، حقوق همه اعضاى خانواده، اعم از مرد، زن و فرزندان، بر پایه نیازهاى واقعى خانواده سالم و صالح، مقرر گردیده است. بنابر این، تأکید برخى از روایات بر حقوق ویژه مرد، یا حقوق ویژه زن، می‌تواند ناظر بر شرایط خاص فرهنگىِ حاکم بر جامعه باشد.
[1]. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، محقق، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج ‏2، ص 232، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.
[2]. ابن شهر آشوب مازندرانی، مناقب آل أبی‌طالب( علیه السلام )، ج ‏4، ص 66، قم، علامه، چاپ اول، 1379ق.
[3]. شیخ مفید، الاختصاص، محقق، غفاری، علی اکبر، محرمی زرندی، محمود، ص 337، قم، المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید، چاپ اول، 1413ق.
[4]. نساء، 19.
[5]. کافی، ج ‏5، ص 509.
[6]. ابن ابی جمهور احسایی، محمد بن علی، عوالی اللئالی العزیزیة، ج ‏1، ص 254، قم، دار سید الشهداء للنشر، چاپ اول، 1405ق.
[7]. کافی، ج ‏4، ص 12.
[8]. صدوق، محمد بن على‏، من لا یحضره الفقیه، محقق: غفاری، علی اکبر، ج ‏2، ص 621، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1413ق.
[9]. ابن شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول عن آل الرسول( صلی الله علیه و آله و سلم )، محقق، غفاری، علی اکبر، ص 322، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1404ق.
آیات مرتبط

سوره النساء (3) : وَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تُقْسِطُوا فِي الْيَتَامَىٰ فَانْكِحُوا مَا طَابَ لَكُمْ مِنَ النِّسَاءِ مَثْنَىٰ وَثُلَاثَ وَرُبَاعَ ۖ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تَعْدِلُوا فَوَاحِدَةً أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ ۚ ذَٰلِكَ أَدْنَىٰ أَلَّا تَعُولُوا
سوره النساء (98) : إِلَّا الْمُسْتَضْعَفِينَ مِنَ الرِّجَالِ وَالنِّسَاءِ وَالْوِلْدَانِ لَا يَسْتَطِيعُونَ حِيلَةً وَلَا يَهْتَدُونَ سَبِيلًا

T