لطفاٌ خلاصه‌ای از زندگی‌نامه حضرت نوح( علیه السلام ) را بیان کنید؟

شیعه نیوز:
پاسخ اجمالی
نام نوح( علیه السلام )
بر اساس برخی گزارش‌های تاریخی، نوح نبی( علیه السلام ) پسر «لمک»، پسر «متوشلخ(متوشلح)»، و مادرش «قینوش» دختر براکیل بود.[1]
گفته شده که حضرتشان 126 سال بعد از وفات و 1056 سال پس از هبوط حضرت آدم( علیه السلام ) به دنیا آمد.[2]
وی از جمله پنج پیامبر بزرگ صاحب شریعت است که صدها سال برای هدایت مردم به توحید و بندگی خدای یکتا، تلاش نمود.
آنچه در مورد نام این پیام آور الهی می‌توان گفت این است که در منابع تاریخی و روایی او را عبد الغفار،[3] عبد الملک،[4] و عبد الأعلی نامیدند.[5] البته در برخی منابع نام وی را عبد الجبار هم نقل کرده‌اند.[6]
شیخ صدوق بعد از نقل این روایات متفاوت؛ می‌گوید: «اخبار و احادیث راجع به نام حضرت نوح( علیه السلام ) هم‌خوان بوده و اختلافى بینشان نیست؛ زیرا در همه این روایات، ابتدای اسم آن‌حضرت، کلمه "عبد" ثبت شده است و بدین ترتیب، او را عبد الغفّار، عبد الملک و عبد الاعلى معرّفى نموده‌اند»؛[7] یعنی همه بیانگر عبودیت و بندگی نوح( علیه السلام ) در پیشگاه خدایی است که غفّار، مالک و اعلی می‌باشد.[8]
در ضمن، ممکن است اسامی یاد شده، ترجمه‌ای از نام حضرتشان در زبان دیگر باشد.
اما این‌که چرا این پیامبر به نوح معروف شد، برخی نُوح را واژه‌ای غیر عربی می‌دانند،[9] اما این ریشه در عربی نیز وجود داشته و گزارش‌هایی نیز وجود دارد که نشانگر تناسب میان نام آن پیامبر و این ریشه است. واژه «نَوح» مصدر «ناحَ یَنُوحُ» به معنای گریه و ماتم به آواز بلند است. «نائحه» به زنی که صدا به ناله بلند می‌کند اطلاق می‌شود.[10]
در برخی روایات گفته شده است که علت نام‌گذاری این نام برای نوح پیامبر، آن بود که او مدت بسیاری را به گریه و نوحه گذراند.[11]
البته با توجه به اینکه ممکن است برخی معانی در زبان‌های مختلف با واژه‌هایی که تا حدودی با هم مشابه هستند، مورد استفاده قرار گیرد(مانند برادر، مادر، پدر در فارسی و انگلیسی)، این احتمال هم وجود دارد که «نوح» عربی نبوده، اما در همان زبان دیگر نیز معنایی مشابه با عربی داشته است.
عمر نوح
در این‌که نوح نبی( علیه السلام ) مسن‌ترین پیامبر الهی - دست کم به غیر از آدم( علیه السلام ) - بوده؛ و از این‌رو به شیخ الانبیاء معروف شد، تردیدی وجود ندارد و بر اساس تصریح قرآن کریم، ‌کمترین سنی که برای حضرتشان می‌توان در نظر گرفت، 950 سال است، اما با این وجود در مقدار سن او اختلاف وجود دارد.
1. براساس برخی گزارش‌ها آن‌حضرت 2300 سال عمر کرد؛ یعنی 850 سال قبل از نبوت، 950 سال نبوت، و 500 سال بعد از طوفان و بعد از پایین آمدن از کشتی.[12]
2. گزارش دیگر اما می‌گوید: نوح 2500 سال عمر کرد، یعنی 850 سال قبل از نبوت، 950 سال بعد از نبوت و در حال تبلیغ، 200 سال بعد از ناامیدی از هدایت مردم و در حال ساخت کشتی، و 500 سال بعد از طوفان.[13]
البته برخی گزارش‌ها،‌ این 2500 سال را به شیوه دیگری تفکیک می‌کنند:
850 سال قبل از نبوت، 950 سال بعد از نبوت و هنگام تبلیغ، و 700 سال بعد از طوفان.[14]
3. گزارش سوم سن ایشان را 2450 سال اعلام می‌کند.[15]
4. برخی گزارش‌ها عمر نوح را همان 950 سال اعلام شده در قرآن می‌داند، و معتقد است که این آیه ناظر به تمام عمر حضرتشان بوده و نه تنها مدت رسالت و تبلیغ ایشان:
نوح هنگام نبوت 480 ساله بود و 120 سال مردم را به پیامبرى خویش خواند. آن‌گاه خدای متعال او را مأمور به ساختن کشتى نمود و 600 ساله بود که طوفان شروع شد و پس از طوفان نیز 350 سال دیگر زیست.[16]
5. برخی هم در مجموع سن نوح بین 1450 سال تا 2800 اعلام کرده‌اند. [17]‏
فرزندان
نوح در سن 500 سالگى داراى سه فرزند پسر، به‏ نام‌هاى «سام، حام و یافث» بود.[18]
مدت رسالت حضرت نوح( علیه السلام )
پس از ادریس پیامبر( علیه السلام )، خداوند نوح( علیه السلام ) را براى مردم روزگارش به پیامبرى برانگیخت و محل سکونت او سرزمین عراق بود، مردم او را تکذیب کردند و خداوند آنها را غرق کرد و نوح و همراهانش به وسیله کشتى‌ای که از قبل ساخته بود نجات یافتند.[19]
قرآن کریم در زمینه مدت رسالت حضرت نوح( علیه السلام ) می‌فرماید: «وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا نُوحاً إِلى‏ قَوْمِهِ فَلَبِثَ فِیهِمْ أَلْفَ سَنَةٍ إِلاَّ خَمْسِینَ عاماً فَأَخَذَهُمُ الطُّوفانُ وَ هُمْ ظالِمُونَ»؛[20] و ما نوح را به سوى قومش فرستادیم و او را در میان آنان هزار سال مگر پنجاه سال، درنگ کرد، اما سرانجام طوفان و سیلاب آنان را فراگرفت در حالی‌که ظالم بودند.
براساس آیه فوق حضرت نوح( علیه السلام ) 950 سال قبل از طوفان در میان قومش پیامبری نمود و در این مدت شخص دیگرى با او در نبوت شریک نبود،[21] اما براساس روایت امام صادق( علیه السلام )؛ نوح پس از خارج شدن از کشتى مدت پانصد سال زندگى کرد و بعد جبرئیل بر او نازل شد و گفت: مدّت نبوّت تو پایان یافته و عمرت تمام شده است؛[22] لذا می‌توان گفت؛ مدت پیامبری حضرت نوح( علیه السلام ) 1450 سال بود.[23]
کتاب نوح
در روایات، از کتاب حضرت نوح( علیه السلام ) با عنوان عام «صحف نوح» یاد شده است،[24] و اسم خاصی برای آن ذکر نشده است.
طوفان نوح
نظر به این‌که هدف قرآن از بیان سرگذشت اقوام پیشین، بیان نکته‌‏هاى تربیتى و عبرت‌آموزی است؛ از این‌رو در بسیاری از موارد به بحث‌های جانبی نپرداخته است؛ مثلاً در بیان ماجرای اصحاب کهف ضمن بیان اختلاف در شمار آنان، به تعداد آن تصریح نکرده است، و در بحث طوفان نوح نیز به جهانی بودن و یا نبودن آن تصریح ننموده است؛ لذا پیرامون این موضوع دو دیدگاه وجود دارد. براساس یک دیدگاه، این طوفان منطقه‌ای بود، نه جهانی؛[25] از این‌رو برخی از مفسران گفته‌‌اند: احتمال منطقه‌‏اى بودن آن نیز به ‌کلى منتفى نیست؛ زیرا اطلاق کلمه «ارض» بر یک منطقه وسیع جهان، در قرآن مکرّر آمده است، چنان‌که در سرگذشت بنى اسرائیل مى‌‏خوانیم: «وَ أَوْرَثْنَا الْقَوْمَ الَّذِینَ کانُوا یُسْتَضْعَفُونَ مَشارِقَ الْأَرْضِ وَ مَغارِبَهَا»؛[26] مشرق‌‌ها و مغرب‌‌هاى زمین را در اختیار گروه مستضعفان (بنى اسرائیل) قرار دادیم.
حمل حیوانات در کشتى نیز ممکن است به این دلیل باشد که در آن قسمت از زمین، نسل حیوانات قطع نگردد، بویژه این‌‌که در آن‌روز نقل و انتقال حیوانات از نقطه‌‏هاى دوردست کار آسانى نبود. [27]
چگونگی ساخت کشتی
درباره نحوه کشتی‌سازی حضرت نوح( علیه السلام ) به علت بُعد زمانی زیادی که وجود دارد، چیز زیادی نقل نشده است. قرآن نیز که کتاب هدایت و انسان‌سازی است تا یک کتاب تاریخ، به جنبه‌های تربیتی این داستان پرداخته است. آنچه که مسلّم است شغل نجاری قبل از حضرت نوح وجود داشت؛ زیرا قبل از ایشان، چوب و استفاده‌های آن به علت سهولت استفاده از آن، مورد توجه همه بود. در مورد این‌که نوح قبل از نبوت نجار بود یا نه، به طور قطع نمی‌توان اظهار نظر کرد؛ چون صاحب تفسیر مجمع البیان از قول بعضی نقل می‌کند که نوح نجار بود،[28] اما ایشان در جایی دیگر از قول کسانی که هنگام ساخت کشتی از روی تمسخر می‌گفتند بعد از پیامبری نجار شدی، می‌توان گفت که نوح در بین مردم به شغل نجاری معروف نبود.[29] اما با توجه به این‌که در تاریخ هیچ گزارشی از ساخت و اثر کشتی قبل از این نیامده، می‌توان گفت ظاهراً ایشان اولین کسی بود که کشتی را به الهام خداوند ساخت.[30]
مشخصات و ویژگی‌های کشتی نوح( علیه السلام )
با این‌که در منابع تاریخی، حدیثی و تفسیری؛ مشخصات و ویژگی‌هایی برای کشتی حضرت نوح( علیه السلام ) ذکر شده است که در برخی موارد؛ یا به ظاهر دور از ذهن به نظر می‌رسند و یا با هم متعارض‌اند. اما آنچه براساس مجموع آیات و روایات می‌توان به‌طور کلی گفت این است که؛ کشتى نوح یک کشتى ساده‌اى نبود، و با توجه وسائل و ابزار آن‌روز به آسانى و سهولت پایان نیافت، کشتى بزرگى بود که به‌علاوه بر مؤمنان راستین، یک جفت از نسل هر حیوانى را در خود جاى می‌داد و آذوقه فراوانى که براى مدت‌ها زندگى انسان‌ها و حیوان‌هایى که در آن جاى داشتند حمل می‌کرد. چنین کشتى با چنین ظرفیتی حتماً در آن‌روز بی‌سابقه بوده است؛ ... لذا در بعضى از گزارش‌ها می‌خوانیم که این کشتى هزار و دویست ذراع طول و شش‌صد ذراع عرض داشت.[31] و در مدت دویست سال ساخته شد.[32]، [33]
محل دفن حضرت نوح
گزارش‌های متعددی از ائمه( علیه السلام ) وارد شده است که محل دفن و قبر حضرت نوح( علیه السلام ) را در شهر نجف اشرف و در همان مزار امام علی( علیه السلام ) می‌داند و از آن‌جا که در آن زمان نجف بیابان خشک و بی‌آب و علف بود، از آن به عنوان پشت کوفه یا نزدیک کوفه یاد شده است.[34]

[1]. مقدسی، مطهر بن طاهر، البدء و التاریخ، ج 3، ص 16، بورسعید، مکتبة الثقافة الدینیة، بی‌تا.
[2]. طبرى، محمد بن جریر، تاریخ طبرى ترجمه، پاینده، ابو القاسم، ج 1، ص 174، تهران، اساطیر، چاپ پنجم، 1375ش.
[3]. صدوق، محمد بن على‏، علل الشرائع، ج 1، ص 28، قم، کتاب‌فروشی داوری، چاپ اول، 1385ق.
[4]. همان.
[5]. همان.
[6]. قطب الدین راوندی، سعید بن هبة الله، قصص الانبیاء، محقق، مصحح، عرفانیان یزدی، غلامرضا، ص 84، مشهد، مرکز پژوهش های اسلامی، چاپ اول، 1409ق.
[7]. همان، ص 29.
[8]. ر. ک: علت نام‌گذاری حضرت نوح( علیه السلام ) به این نام، پاسخ 103998.
[9]. فیروز آبادی، محمد بن یعقوب، ج 1، ص 349، بیروت، دار الکتب العلمیه، چاپ اول، 1415ق.
[10]. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج 2، ص 627، بیروت، دار صادر، چاپ سوم، 1414ق.
[11]. علل الشرائع، ج 1، ص 28.
[12]. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 8، ص 284، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.
[13]. شیخ صدوق، امالی، ص 512، بیروت، اعلمی، چاپ پنجم، 1400ق.
[14]. شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، ج 2، ص 523، تهران، دار الکتب الاسلامیة، چاپ دوم، 1395ق.
[15]. همان.
[16]. تاریخ طبری، ترجمه،ج ‏1، ص 117.
[17]. مسعودی، على بن حسین، إثبات الوصیة، مترجم، نجفی، محمدجواد، ص 41، تهران، اسلامیه، چاپ دوم، 1362ش.
[18]. همان، ص 116.
[19]. دینوری، ابو حنیفه احمد بن داود، الاخبار الطوال، ص 1، قم، منشورات الرضی، 1368ش.
[20]. عنکبوت، 14.
[21]. کافی، ج ‏8، ص 115.
[22]. مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، ج ‏23، ص 33، بیروت، دار إحیاء التراث العربی‏، چاپ دوم، 1403ق‏.‏
[23]. ر. ک: دوران نبوت پیامبران اولو العزم، پاسخ 45253.
[24] . بحار الانوار، ج 35، ص 22.
[25]. و این منافات ندارد که بپذیریم که رسالت حضرت نوح ( علیه السلام ) جهانی بوده است.
[26]. اعراف، 137.
[27]. ر. ک: طوفان نوح، پاسخ 36941.
[28]. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، بلاغی‏، محمد جواد، ج ‏4، ص 66، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، 1372ش.
[29]. همان، ج ‏5، ص 24.
[30]. ر. ک: نوح( علیه السلام ) و شغل نجاری، پاسخ 4373.
[31]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ‏9، ص 95، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، 1374ش.
[32]. امالی، ص 512.
[33]. مشخصات و ویژگی‌های کشتی حضرت نوح( علیه السلام )، پاسخ 53810.
[34]. ر. ک: قبر حضرت آدم و نوح در نجف، پاسخ 8427.

T