آیا امکان دارد ابی مخنف و برخی از آثارش، از جمله کتاب «وقعة الطف» را معرفی کنید؟

شیعه نیوز:
پرسش
لطفاً ابی مخنف و کتاب وقعة الطف(مقتل أبی مخنف)را معرفی کنید؟
پاسخ اجمالی
ابو مخنف کیست؟
لوط بن یحیی بن سعید بن مخنف، مشهور به ابو مخنف، یکی از راویان و اصحاب گران‌قدر امام صادق( علیه السلام ) است که از شخصیت‌های شیعی، مورد اعتماد و ثقه است.[1] او در نیمه دوم قرن اوّل در خانوادۀ شیعی، بلکه از بزرگان خاندان شیعی کوفه تولد یافت. جدّش، مخنف بن سلیم از اصحاب پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) و همراهان امام علی( علیه السلام ) بود که در دو جنگ جمل و صفین در رکاب امام حضور داشت. پدرش؛ یحیی بن سعید نیز از اصحاب امام علی( علیه السلام ) بود.[2]
تألیفات ابو مخنف
کتاب «قتل الحسین»[3] که از آن به نام «وقعة الطف» یا «مقتل ابی مخنف» یاد می‌کنند، یکی از مؤلفات ابو مخنف است.
تألیفات فراوانی از ابو مخنف به جا مانده است که اسامی آنها چنین است: مغازی، سقیفه، الردّة، فتوح الإسلام، فتوح العراق، فتوح خراسان، الشورى، قتل عثمان، الجمل، صفین، النهر، الحکمین، الغارات، مقتل أمیر المؤمنین( علیه السلام )، قتل الحسن( علیه السلام )، قتل الحسین( علیه السلام )، مقتل حجر بن عدی، أخبار زیاد، أخبار المختار، أخبار الحجاج، أخبار محمد بن أبی بکر، مقتل محمد، أخبار ابن الحنفیة، أخبار یوسف بن عمر، أخبار شبیب الخارجی، أخبار مطرف بن المغیرة، بن شعبة، أخبار آل مخنف بن سلیم، أخبار الحریث بن أسد الناجی و خروجه.[4]‏
همان‌طور که گفته شد، یکی از کتاب‌های ابو مخنف، قتل الحسین( علیه السلام ) است. با توجه به شیعه بودن ابو مخنف و نزدیکی زمانی او تا واقعۀ کربلا[5] و شهادت امام حسین( علیه السلام )، کتاب او و گزارشی که از این واقعه داده است به حقیقت بسیار نزدیک و از مقاتل مورد اعتماد است، اما متأسفانه این کتاب؛ مانند دیگر کتاب‌هایی که نگاشته است، از بین رفته و به دست ما نرسیده است.
امروزه نقلی که از کتاب ابو مخنف داریم آن چیزی است که محمد بن جریر طبری، صاحب کتاب مشهور تاریخ طبری از ابو مخنف نقل کرده است. طبری در ابتدای ذکر حوادث سال 61 هجری، به شهادت امام حسین( علیه السلام ) اشاره می‌کند و به طور گسترده از ابو مخنف، این واقعه را روایت می‌کند.[6] ولی به احتمال قوی طبری تمام این کتاب را نیاورده است؛ لذا اصل این کتاب امروزه در دست‌رس نیست و فقط بخش‌‌هایی که توسط طبری نقل شده، موجود است.
نقل طبری از ابو مخنف تا حد بسیار زیادی انسان را به این اطمینان می‌رساند که مطالب آورده شده در این کتاب از کتاب «قتل الحسین» نوشته ابو مخنف گرفته شده است.
اما کتابی به نام «مقتل ابی مخنف» در گذشته در کشورهایی؛ مانند عراق، ایران و هند بارها به چاپ رسیده که با مقایسه بین آن و نقل طبری از کتاب ابو مخنف، به اشتباهات فاحشی در این کتاب بر می‌خوریم که به جعل شدن آن در قرون متأخر می‌توان پی‌برد.[7]

[1]. نجاشی از او به عنوان «شیخ أصحاب الأخبار بالکوفة و وجههم و کان یسکن إلى ما یرویه» یاد می‌کند. ر. ک: رجال نجاشی، ص 320، انتشارات جامعه مدرسین، قم، 1407ق.
[2]. امین، سید حسن، مستدرک اعیان الشیعه، ج6، ص253، دار التعارف، بیروت، 1408ق.
[3]. نجاشی رجالی بزرگ، اسم کتاب ابو مخنف را این گونه آورده است. ر. ک: نجاشی، احمد بن علی، رجال نجاشی، ص 320.
[4]. رجال نجاشی، ص 320.
[5]. واقعه کربلا در سال 61 هجری (قرن اول) بود و ابو مخنف در اواخر همین قرن متولد شد.
.[6] طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، تحقیق، ابراهیم، محمد ابوالفضل، ج 5، ص 400، دار التراث، بیروت، 1387ق.
[7]. صاحب کتاب مستدرک اعیان الشیعه به برخی از این اشکالات و قرائن آن اشاره می‌کند. ر. ک: مستدرکات ‏أعیان‏ الشیعة، ج ‏6، ص 255.

T