آیا در زمان پیامبر اسلام( صلی الله علیه و آله و سلم ) حکومت عدل تشکیل شد؟

شیعه نیوز:
پاسخ اجمالی

پیش از پرداختن به پاسخ، بیان نکته‌ای لازم به نظر می‌رسد.
هرچند در رأس حکومت یک نفر به عنوان رهبر یا پادشاه و یا با عنوان دیگری وجود دارد، امّا این بدان معنا نیست که حکومت توسط یک فرد اداره می‌شود، بلکه به طور عادی به هیچ وجه یک نفر نمی‌تواند به تمام موارد و جزئیات تصمیمات اتخاذ شده تسلّط و احاطه داشته باشد؛ از این‌ رو مسئول اول مملکت ضمن داشتن معاونان و مشاوران، نوعاً برای هر منطقه‌ای فرمانده و مسئولی برمی‌گزیند تا او را در ادارۀ کشور کمک کنند که در مواقع لزوم هم آنان باید پاسخ‌گو باشند.
این اصل در مورد تمام رهبران اعم از دینی و غیر دینی وجود دارد و شامل پیامبر اسلام( صلی الله علیه و آله و سلم ) نیز می‌شود.
پیامبر اسلام( صلی الله علیه و آله و سلم ) می‌فرماید: من بر اساس شواهد و قسم‌هایی که دو طرف دعوا اقامه می‌کنند حکم می‌کنم، و برخی نسبت به بعضی دیگر در اقامه دلیل سخنورتر هستند ]گرچه ناحق هستند، امّا با زبان گویایشان بر دیگری پیروز می‌شوند[، پس کسی که با حکم من به مال برادرش دست یافت در حقیقت قطعه‌ای از آتش را به چنگ آورد.[1]
یعنی حکم پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) هم مانند دیگران بر اساس علم غیب نیست، بلکه آن حضرت ( صلی الله علیه و آله و سلم ) نیز بر اساس ظاهر ادله حکم می‌کند.[2]
با توجه به این توضیح روشن می‌شود، اگرچه تمام رفتارهای شخص پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) عادلانه بود و ذرّه‌ای از حق منحرف نبود،[3] امّا این سخن نسبت اصحاب پیامبر صد در صد درست نیست؛ از این‌ رو تا کنون هیچ فردی حتی پیامبران الهی ادعا نکرده‌اند که تمام اتفاقات رخ داده در زمان حکومتشان و توسط کارگزارانشان صد درصد عادلانه بوده است.
آری پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) که در رأس حاکمیت قرار داشت، رفتار غیر عادلانه از ایشان سر نزده و بر این اساس می‌توان حکومت ایشان را حکومت عدل نامید.

[1]. کلینی، کافی، ج 7، ص 414، دار الکتب الإسلامیة تهران، 1365ش.
[2]. اگرچه در بسیاری از موارد خداوند توسط پیک وحی پیامبر را از واقع باخبر می‌ساخت؛ مانند آیۀ ششم سورۀ حجرات، امّا این کلیت ندارد.
[3]. پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) مشغول تقسیم غنایم بود که ذوالخویصره وارد شد عرض کرد: ای محمد عادلانه تقسیم کن. حضرت ( صلی الله علیه و آله و سلم ) فرمود: همین طور است من عادلانه تقسیم کردم. برای بار دوم گفت: ای محمد عادلانه تقسیم کن، عادلانه تقسیم نمی‌کنی. حضرت( صلی الله علیه و آله و سلم ) فرمود: وای بر تو اگر رفتار من عادلانه نیست، پس چه کسی به عدالت رفتار می‌کند...، بحارالأنوار، ج 33، ص 339، مؤسسة الوفاء بیروت، 1404ق.

T