آیا در زمان خلفای قبل از امام علی( علیه السلام ) نیز - مانند دوران حضرتشان - اختلافی بین مسلمانان وجود داشته و جنگی داخلی رخ داده بود؟

شیعه نیوز:
پرسش
چرا در زمان خلفا میان مسلمانان جنگ داخلی و تفرقهای رخ نداد، اما در زمان خلافت حضرت علی( علیه السلام ) سه جنگ داخلی بزرگ رخ داده است؟
پاسخ اجمالی
در زمان خلافت خلفای سه‌گانه، افراد برجسته‌ای در میان اهل‌بیت و صحابه وجود داشتند که از اصل انتخاب و نحوه خلافت خلفای سه‌گانه ناراضی بودند:
1. امام علی( علیه السلام )؛
در زمان خلفا، بالاترین معترض به وضعیت موجود، خود امام علی( علیه السلام ) بود که تنها برای حفظ وحدت و حفظ مصالح مسلمانان در حد امکان سکوت اختیار می‌کرد.[1]
2. حضرت زهرا( سلام الله علیها )؛
حضرت زهرا( سلام الله علیها ) در جواب ابوبکر و عمر که از حضرتشان طلب رضایت کردند، به خدا گفت: «خدایا این دو مرا اذیت کردند. من شکایت این دو را به پیشگاه تو و پیامبرت مى‏نمایم. نه بخدا قسم، هرگز از شما راضى نمى‏شوم تا پدرم پیامبر را ملاقات کنم و آنچه شما انجام دادید به او خبر دهم، تا در باره شما حکم کند».[2] این نارضایتی، علاوه بر کتب شیعه، در بسیاری از کتب معتبر اهل‌سنت نیز نقل شده است.[3]
3. سعد بن عباده؛
سعد بن عباده به ابوبکر که از او خواست تا بیعت کند، گفت: به خدا سوگند که بیعت نخواهم کرد تا این‌که همه تیرهاى خود را به کار بندم و نیزه‏ام را با خون‌هاى شما رنگین سازم و تا دست‌هایم یاریم مى‏کنند شمشیر می‌زنم و همراه خانواده و یارانم تا خون در رگ‌هایمان جارى است، با شما مى‏جنگم. سپس بدون این‌که بیعت کند همراه قبیله خود از آن‌جا خارج شد.[4]
4. ابوذر غفاری؛
ابوذر به دلیل صراحت لهجه و حقیقت‌گویی خود نسبت به اشتباهات خلفا، توسط خلیفه سوم به بیابان ربذه تبعید شده و در همانجا نیز از دنیا رفت.[5]
5. عمار بن یاسر؛[6]
عمار در دفاع از امام علی( علیه السلام ) از بیعت با ابوبکر سرباز زد.[7] همچنین او بر نحوه تقسیم بیت المال توسط عثمان شدیداً اعتراض داشت[8] و به دلیل رساندن نامه معترضان به دولت عثمان، مورد ضرب و شتم او و یارانش قرار گرفت و به همین دلیل به بیماری فتق مبتلا شد.[9]
6. سلمان فارسی؛
سلمان فارسی از مخالفان جریان سقیفه بود و سخن‌هایی از او در این زمینه نقل شده است. معروف است که او در سرزنش بیعت برخی از صحابه با ابوبکر گفت: «کردید و نکردید». معنای این جمله کوتاه فارسی آن است که خلیفه‌ای را انتخاب کردید، اما فرمان رسول خدا را اجرا نکردید.[10]
علاوه بر این، عده‌ای از اصحاب و بزرگان قوم از جمله عباس بن عبدالمطلب، فضل بن عباس، زبیر بن عوام، خالد بن سعید، مقداد بن عمرو، البراء بن عازب،[11] خالد بن سعید بن عاص، مقداد بن اسود، بریده اسملی، ابوهیثم بن تیهان، سهل و عثمان بن حنیف، خزیمه بن ثابت و ابی بن کعب و ابو ایوب انصاری از بیعت با ابوبکر خودداری کردند.[12]
البته زبان عده‌ای نیز با دادن پول و مقام بسته شد.[13]
هم‌چنین برخی از جنگ‌هایی که در زمان خلفا روی داد، نشان از وجود اختلاف و درگیری در آن زمان و مرتد شدن برخی از مسلمانان حکایت دارد.[14] به عبارتی «جنگ‌های رده»، خود نوعی جنگ داخلی بود با این تفاوت که در آنها، مسلمانانی رسماً اعلام ارتداد کرده و به نبرد با دیگر مسلمانان پرداختند، اما در زمان امام علی( علیه السلام )، مسلمانانی که به نبرد با حضرتشان پرداخته بودند، اعلام رسمی ارتداد نکرده و به ظاهر همچنان خود را مسلمان اعلام کرده، اما عملاً بر خلاف وصیت پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) و نیز دیگر آموزه‌های اسلامی رفتار می‌کردند. با نگاهی دیگر نیز می‌توان گفت که جنگ‌های داخلی که در زمان امام علی( علیه السلام ) رخ داد، ریشه در رویکردهای زمان خلفای گذشته داشت.[15]

[1]. ر. ک: «امام علی( علیه السلام ) و لشکر کشی خلفا به سایر کشورها»، 512؛ «سکوت و عدم مخالفت علی( علیه السلام ) در زمان زمام‌داری»، 1585؛ «همکاری امام علی ( علیه السلام ) با خلفا»، 2990.
[2]. هلالی، سلیم بن قیس، کتاب سلیم بن قیس الهلالی، محقق، مصحح انصاری زنجانی خوئینی، محمد، ج 2، ص 869، قم، نشر الهادی، چاپ اول، 1405ق.
[3]. ر. ک: نارضایتی حضرت فاطمه( سلام الله علیها ) از شیخین»، 96437.
[4]. طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج علی أهل اللجاج، محقق، مصحح، خرسان، محمد باقر، ج 1، ص 72 – 73، مشهد، نشر مرتضی، چاپ اول، 1403ق.
[5]. ر. ک: «زندگی‌نامه ابوذر غفاری»، 38315.
[6]. ر. ک: «زندگی‌نامه عمار بن یاسر»، 94933؛ «عمار یاسر و جریان سقیفه»، 34430.
[7]. یعقوبی، احمد بن أبی یعقوب‏، تاریخ الیعقوبی، ج 2، ص 124، بیروت، دار صادر، بیروت، چاپ اول، بی‌تا.
[8]. مقدسی، مطهر بن طاهر، البدء و التاریخ، ج ‏5، ص 202 – 203، بور سعید، مکتبة الثقافة الدینیة، بی‌تا.
[9]. ابن قتیبه دینوری، عبد الله بن مسلم‏، الامامة و السیاسة، تحقیق، شیری، علی، ج 1، ص 51، بیروت، دارالأضواء، چاپ اول، 1410ق.
[10]. بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق، زکار، سهیل، زرکلی، ریاض، ج1، ص 591، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، 1417ق.
[11]. ر. ک: «بیعت امام علی( علیه السلام ) با خلفا» 1530؛ «مخالفت طلحه با انتصاب خلیفه دوم»، 58436؛ «بیعت انصار با ابوبکر»، 2795.
[12]. الإحتجاج، ج ‏1، ص 75.
[13]. ر. ک: «زندگی‌نامه عثمان و عملکرد او در دوران خلافت»، 55951.
[14]. ر. ک: «جنگ یمامه»، 101046؛ « جنگ شوشتر»، 101066؛ «جنگ نمارق»، 101071.
[15]. ر. ک: «علل وقوع جنگ صفین و نهروان»، 14676؛ «انحرافات خوارج»، 7299؛ «زندگی‌نامه اشعث بن قیس»، 60150.
آیات مرتبط

سوره الحجرات (9) : وَإِنْ طَائِفَتَانِ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ اقْتَتَلُوا فَأَصْلِحُوا بَيْنَهُمَا ۖ فَإِنْ بَغَتْ إِحْدَاهُمَا عَلَى الْأُخْرَىٰ فَقَاتِلُوا الَّتِي تَبْغِي حَتَّىٰ تَفِيءَ إِلَىٰ أَمْرِ اللَّهِ ۚ فَإِنْ فَاءَتْ فَأَصْلِحُوا بَيْنَهُمَا بِالْعَدْلِ وَأَقْسِطُوا ۖ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ

T