چرا در قرآن عبارت «فبشّرهم بعذاب الیم» آمده، در حالی که بشارت معنای مثبت دارد؟

شیعه نیوز:
پاسخ اجمالی

در قرآن و لغت، واژه «بشارت» در خبر مسرّت بخش (مژده) و اندوه بخش هر دو به کار می رود، اما طبق قرائن یکی از این دو معنا مشخّص می شود. در قرآن کریم استعمال بشارت در خبر اندوه بخش، یک نوع استعاره و یا تحکّم است؛ یعنی غیر از عذاب هیچ چیز دیگری برای آنان نیست؛ زیرا چون موعظه و پند و نصیحت در دل هاى کفار و بت پرستان هیچ گونه اثرى نمی گذارد، خداوند خطاب به پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم ) فرموده که به آنان عذاب دردناک و عقوبت را اعلام نماید.
پاسخ تفصیلی

در قرآن و لغت، واژه «بشارت» در خبر مسرّت بخش (مژده) و اندوه بخش هر دو به کار می رود،[1] اما طبق قرائن یکی از این دو معنا مشخّص می شود. ‏

واژه «بشارت» (بشارة) در قرآن نیامده، اما مشتقّات آن ذکر شده است؛ مانند «بشرى»: «وَ ما جَعَلَهُ اللَّهُ إِلاَّ بُشْرى‏ لَکُمْ»؛[2] خدا آن را (یاری فرشتگان) براى شما بشارت و خبر شادى بخش قرار داد. کلمه‏ «بُشرى» در این آیات و مانند آن به معناى خبر مسرّت بخش و مژده به کار رفته است.

اما واژه «بشِّر» در قرآن کریم، به هر دو معنای بشارت آمده است؛ مانند: «بَشِّرِ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أَنَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْری مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهار»؛[3] به کسانى که ایمان آورده، و کارهاى شایسته انجام داده‏اند، بشارت ده که باغ هایى از بهشت براى آنهاست که نهرها از زیر درختانش جاریست. کلمه «بشّر» در این آیه، به معنای مژده و خبر شادمانی آمده است.

«بَشِّرِ الْمُنافِقِینَ بِأَنَّ لَهُمْ عَذاباً أَلِیماً»؛[4] به منافقان بشارت ده که مجازات دردناکى در انتظار آنها است. و «فَبَشِّرْهُمْ بِعَذابٍ أَلِیم‏».[5] در این آیات، کلمه «بشّر» به معنای خبر اندوه بخش بوده که استعمال این کلمه، یک نوع استعاره و یا تحکّم است؛ یعنی، غیر از عذاب هیچ چیز دیگری برای آنان نیست؛[6] زیرا چون موعظه و پند و نصیحت در دل هاى کفار و بت پرستان هیچ گونه اثرى نمی گذارد، خداوند خطاب به پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم ) فرموده که به آنان عذاب دردناک و عقوبت را اعلام نماید، و نوعی طعن و سرزنش است.[7]

[1]. قرشى، سید على اکبر، قاموس قرآن، ج1، ص 194، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ ششم، 1371ش؛ طریحى، فخر الدین،‏ مجمع البحرین، تحقیق: حسینى‏، سید احمد، ج 3، ص 221، کتابفروشى مرتضوى‏، تهران، چاپ سوم، 1375ش.

[2]. آل عمران، 126.

[3]. بقره، 25.

[4]. نساء، 138.

[5]. انشقاق، 24.

[6]. قاموس قرآن، ج1، ص 194؛ مجمع البحرین، ج 3، ص 221.

[7]. حسینى همدانى، سید محمد حسین، ‏انوار درخشان، تحقیق: بهبودى، محمد باقر، ‏ج 18، ص 62 و 63، کتابفروشى لطفى‏، تهران، چاپ اول، 1404ق؛ مکارم شیرازی، ناصر،تفسیر نمونه، ج 26، ص 319، دارالکتب الاسلامیة، تهران، چاپ اول، 1374ش.

آیات مرتبط

سوره آل عمران (21) : إِنَّ الَّذِينَ يَكْفُرُونَ بِآيَاتِ اللَّهِ وَيَقْتُلُونَ النَّبِيِّينَ بِغَيْرِ حَقٍّ وَيَقْتُلُونَ الَّذِينَ يَأْمُرُونَ بِالْقِسْطِ مِنَ النَّاسِ فَبَشِّرْهُمْ بِعَذَابٍ أَلِيمٍ
سوره التوبة (3) : وَأَذَانٌ مِنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ إِلَى النَّاسِ يَوْمَ الْحَجِّ الْأَكْبَرِ أَنَّ اللَّهَ بَرِيءٌ مِنَ الْمُشْرِكِينَ ۙ وَرَسُولُهُ ۚ فَإِنْ تُبْتُمْ فَهُوَ خَيْرٌ لَكُمْ ۖ وَإِنْ تَوَلَّيْتُمْ فَاعْلَمُوا أَنَّكُمْ غَيْرُ مُعْجِزِي اللَّهِ ۗ وَبَشِّرِ الَّذِينَ كَفَرُوا بِعَذَابٍ أَلِيمٍ
سوره التوبة (34) : يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّ كَثِيرًا مِنَ الْأَحْبَارِ وَالرُّهْبَانِ لَيَأْكُلُونَ أَمْوَالَ النَّاسِ بِالْبَاطِلِ وَيَصُدُّونَ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ ۗ وَالَّذِينَ يَكْنِزُونَ الذَّهَبَ وَالْفِضَّةَ وَلَا يُنْفِقُونَهَا فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَبَشِّرْهُمْ بِعَذَابٍ أَلِيمٍ
سوره لقمان (7) : وَإِذَا تُتْلَىٰ عَلَيْهِ آيَاتُنَا وَلَّىٰ مُسْتَكْبِرًا كَأَنْ لَمْ يَسْمَعْهَا كَأَنَّ فِي أُذُنَيْهِ وَقْرًا ۖ فَبَشِّرْهُ بِعَذَابٍ أَلِيمٍ
سوره الجاثية (8) : يَسْمَعُ آيَاتِ اللَّهِ تُتْلَىٰ عَلَيْهِ ثُمَّ يُصِرُّ مُسْتَكْبِرًا كَأَنْ لَمْ يَسْمَعْهَا ۖ فَبَشِّرْهُ بِعَذَابٍ أَلِيمٍ
سوره الانشقاق (24) : فَبَشِّرْهُمْ بِعَذَابٍ أَلِيمٍ

T