با وجود این که اهل بیت ( علیه السلام ) اهل ذکرند؛ چرا تبعیت از فقها لازم است؟

شیعه نیوز:
پرسش
آیا در تفقه و دین آموزی می توان به غیر معصوم مانند فقها رجوع کرد؟ به چه دلیل؟ با توجه به این که اهل بیت ( علیه السلام ) اهل ذکر معرفی شده اند!
پاسخ اجمالی

اهل ذکر در آیه شریفه "فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّکْر"، به معصومان ( علیه السلام ) تفسیر شده است که کامل ترین مصداق اهل ذکرند، اما از آیه، انحصار استفاده نمی شود؛ زیرا معنای اهل ذکر، وسیع است و شامل تمام کسانی که علم و آگاهی بیشتری دارند می شود، و این آیه، ارشاد به یکى از اصول عقلایى و احکام عام عقلى است، و آن عبارت از وجوب رجوع جاهل به عالم در هر فن و رشته است، و به همین جهت روشن است که این دستور یک دستور تعبدى نبوده و امر آن هم، امر مولوى نیست.
پاسخ تفصیلی

اهل ذکر در آیه شریفه "فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّکْر"، به معصومان ( علیه السلام ) تفسیر شده است که کامل ترین مصداق اهل ذکرند، اما از آیه، انحصار استفاده نمی شود؛ زیرا معنای اهل ذکر، وسیع است و شامل تمام کسانی که علم و آگاهی بیشتری دارند می شود. علامه طباطبایی (ره) در تفسیر این آیه می گوید: آیه شریفه، ارشاد به یکى از اصول عقلایى و احکام عام عقلى است. و آن عبارت از وجوب رجوع جاهل به عالم در هر فن و رشته است، و به همین جهت روشن است که این دستور یک دستور تعبدى نبوده و امر آن هم، امر مولوى نیست.[1]

برای اطلاع بیشتر خلاصه ای از آنچه در این باره، در برخی تفاسیر به آن اشاره شده است را بیان می نماییم:

"روایات متعددی از جمله روایتى از امام رضا ( علیه السلام ) در تفسیر "فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّکْر" وارد شده است که آن حضرت فرمود: "مائیم اهل ذکر و مائیم پرسش‏ شوندگان. راوی می گوید عرض کردم: شما پرسش‏ شونده و ما پرسش‏ کننده‏ایم؟ فرمود: آرى‏.. .[2] در روایت دیگرى امام صادق ( علیه السلام ) در تفسیر آیه فرمود: ذکر، قرآن است، و اهل بیت پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم ) اهل ذکرند، و از آنها باید سؤال کرد.[3] در روایاتی نیز مى ‏خوانیم که "ذکر" شخص پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم ) است و اهل بیت او اهل الذکر هستند.[4] روایات متعدد دیگرى نیز به همین مضمون رسیده است... .[5]

در روایاتى که در تفسیر آیات قرآن وارد شده است، بیان مصداق هاى معینى را مى‏بینیم که مفهوم وسیع آیه را هرگز محدود نمى ‏کند، و همان گونه که گفتیم: ذکر به معناى هر گونه آگاهى و یاد آورى و اطلاع است، و اهل الذکر، آگاهان و مطلعین را در همه زمینه‏ ها در بر مى‏ گیرد.

ولى از آن جا که قرآن مجید نمونه بارز یادآورى و علم و آگاهى است به آن "ذکر" اطلاق شده و همچنین شخص پیامبر ص نیز مصداق روشن ذکر است، به همین ترتیب امامان معصوم که اهل بیت او و وارث علم او هستند، روشن ترین مصداق اهل ذکرند.

ولى قبول این مسئله هیچ گونه منافاتى با عمومیت مفهوم آیه و همچنین مورد نزول آن که دانشمندان اهل کتاب است ندارد، و به همین دلیل علماى اصول و فقهاى ما در مباحث مربوط به اجتهاد و تقلید و پیروى ناآگاهان در مسائل دینى از آگاهان و مجتهدین به این آیه استدلال کرده‏اند.

به هر حال آیه فوق بیانگر یک اصل اساسى اسلامى در تمام زمینه‏هاى زندگى مادى و معنوى است و به همه مسلمانان تأکید مى‏کند که آنچه را نمى‏دانند از مطلعین بپرسند و پیش خود در مسائلى که آگاهى ندارند دخالت نکنند.

به این ترتیب "مسئله تخصص" نه تنها در زمینه مسائل اسلامى و دینى از سوى قرآن به رسمیت شناخته شده، بلکه در همه زمینه ‏ها مورد قبول و تأکید است، و روى این حساب بر جامعه اسلامی لازم است که در هر عصر و زمان افراد آگاه و صاحب نظر در زمینه ‏های مورد نیاز داشته باشند، که اگر کسانى مسائلى را نمى‏دانند به آنها مراجعه کنند.

ولى ذکر این نکته نیز لازم است که باید به متخصصان و صاحب‏ نظرانى مراجعه کرد که صداقت و درستى و بى ‏طرفى آنها ثابت و محقق است، آیا ما هرگز به یک طبیب آگاه و متخصص در رشته خود که از صداقت و درستکاریش در همان کار خود، مطمئن نیستیم مراجعه مى‏ کنیم؟! لذا در مباحث مربوط به تقلید و مرجعیت، صفت عدالت را در کنار اجتهاد و یا اعلمیت قرار داده‏اند، یعنى مرجع تقلید هم باید عالم و آگاه به مسائل اسلامى باشد و هم با تقوا و پرهیزکار.[6]

[1]. طباطبایى، سید محمد حسین، المیزان فى تفسیر القرآن، ج 12، ص 259، دفتر انتشارات اسلامى، قم، 1417 ق.

[2]. کلینی، کافی ج 1، ص 210- 211، دار الکتب الإسلامیة، تهران، 1365 ش.

[3]. همان ص 211.

[4]. شیخ حر عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، ج 27، ص 73، مؤسسة آل البیت ( علیه السلام )، قم، 1409 ق‏.

[5]. ر.ک، کلینی، کافی ج 1،ص 210، َبابُ أَنَّ أَهْلَ الذِّکْرِ الَّذِینَ أَمَرَ اللَّهُ الْخَلْقَ بِسُؤَالِهِمْ هُمُ الْأَئِمَّةُ ع.

[6]. ر.ک، مکارم شیرازى، ناصر، تفسیر نمونه ج 11 ص 243-244، دار الکتب الإسلامیة، تهران، 1374 ش.

آیات مرتبط

سوره النحل (43) : وَمَا أَرْسَلْنَا مِنْ قَبْلِكَ إِلَّا رِجَالًا نُوحِي إِلَيْهِمْ ۚ فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ
سوره الأنبياء (7) : وَمَا أَرْسَلْنَا قَبْلَكَ إِلَّا رِجَالًا نُوحِي إِلَيْهِمْ ۖ فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ

T