گزارشی از نظرسنجی آمریکایی‌ها در اربعین ۲۰۱۵

به گزارش «شیعه نیوز»،  حجت الاسلام والمسلمین محسن الویری عضو هیأت علمی دانشگاه باقر العلوم(ع) در یادداشتی با عنوان نظرسنجی امریکاییها در اربعین ۲۰۱۵م. به بررسی این نظرسنجی پرداخته است:

متن کامل گزارش پژوهش شماره ۳۹ ـ ۲۰۱۶ دپارتمان علوم سیاسی دانشگاه ام. آی. تی. (Massachusetts Institute of Technology) که در ۲۰ اکتبر سال ۲۰۱۶م. منتشر شده است، در ۱۸۰ صفحه با عنوان To Karbala: Surveying Religious Shi'a from Iran and Iraq منتشر شده است و در چند پیوند از جمله اینجا قابل دسترس است:

این گزارش مربوط به یک نظرسنجی گسترده است که با مدیریت خانم فوتینی کریستیا Fotini Christia دانشیار دانشکده علوم سیاسی دانشگاه ام. آی. تی. و با حمایت انجمن آندرو کارنگی Andrew Carnegie و دفتر پژوهشهای ارتش آمریکا در اربعین ۲۰۱۵ م. صورت گرفته است. این طرح پژوهشی در حقیقت رساله دکتری خانم الیزابت دی‌کی‌سر Elizabeth Dekeyser و آقای دین ناکس Dean Knox است که خانم کریستیا استاد راهنمای آن بوده‌ است.

این نظرسنجی به کمک ۵۱ پژوهشگر از دانشگاه کوفه و از طریق مصاحبه با ۴۰۷۸ زائر اربعین (۲۴۱۰ زائر عراقی و ۱۶۶۸ زائر ایرانی) در سالی صورت گرفته که به گفته مجریان طرح بر اساس آمارهای رسمی در آن سال، ۲۲ میلیون نفر یعنی بیش از ده برابر شرکت‌کنندگان حج در مراسم اربعین حضور داشته‌اند.

ترجمه عربی این کتاب با عنوان روی جلد "الوجهه کربلاء" و داخل جلد "الوجهه کربلاء؛ رحله المسیر من ایران الی العراق" از سوی دفتر بیروت المرکز الاسلامی للدراسات الاستراتیجیه وابسته به العتبه العباسیه المقدسه و به عنوان اولین شماره در فروست سلسله الاستشراق السیاسی الحدیث با ترجمه نور علاء الدین در ۳۴۴ صفحه در سال ۲۰۱۷ م. / ۱۴۳۸ ق. منتشر شده است. بسیار قابل توجه است که نام دین ناکس Dean Knox به عنوان یکی از پدیدآورندگان اثر، در سراسر نسخه عربی با افزودن حرف راء به صورت "درین نوکس" آورده شده است!

محورهای ده‌گانه اصلی نظرسنجی در این طرح که دامنه گسترده‌ای از امور دینی و سیاسی را دربرمی‌گیرد، عبارت است از: وسائل ارتباط جمعی و روابط اجتماعی، فرقه‌گرایی، دین، تقلید، مسائل جنسیتی و امور زنان، دمکراسی و حقوق بشر، وضعیت دمکراسی در ایران و عراق، منازعات منطقه‌ای، پرونده هسته‌ای ایران و روابط بین‌الملل، و موضع شیعیان نسبت به امریکا و جامعه جهانی. پرسشهای مربوط به سن و جنسیت و میزان درآمد و سطح آموزش و میزان دینداری هم در بخشی دیگر از پرسشنامه مورد توجه بوده است.

گزارش منتشر شده طرح، افزون بر نتایج نظرسنجی در محورهای پیش‌گفته، دربردارنده مباحث مقدماتی همچون پیشینه، نگاهی تاریخی به زیارت، تأملات نظری نظرسنجی و تکنیکهای نمونه‌گیری و همچنین سه پیوست است. تصاویر متعددی هم در لابلای مطالب به چشم می‌خورد که جا دارد به صورت جداگانه مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد.

آقای جهاد سعد مدیر دفتر بیروت المرکز الاسلامی للدراسات الاستراتیجیه در مقدمه‌ای با عنوان زائران اربعین زیر میکروسکوپ امریکایی، به ارائه گزارشی از محتوای کتاب و پاره‌ای از نقدهای متوجه آن پرداخته است.

این کتاب به دلیل به کارگیری روشهای پیشرفته نظرسنجی و تکنیکهای جدید و نوآورانه گردآوری و پردازش داده‌ها (آن گونه که خود ادعا کرده‌اند) و با انحراف معیار حداکثر ۰۵% (آن گونه که خود ادعا کرده‌اند) می‌تواند از نظر روش پژوهش برای پژوهشگران علوم اجتماعی سودمند باشد و همزمان از نظر مسائل مورد توجه امریکا برای تنظیم برنامه خود در منطقه می‌تواند برای پژوهشگران روابط بین‌الملل قابل توجه باشد. جالب است که در کلیدواژه‌های این گزارش، ابتدا کلمه روش‌شناسی نظرسنجی survey methodology ، سپس افکار عمومی public opinion و پس از آن چهار کلیدواژه اسلام شیعی، دین، ایران و عراق آمده است.

بر اساس آن چه گفته شد، وجه ارتباط این پژوهش با اربعین تنها موقعیت زمانی و مکانی انجام پژوهش و مصاحبه‌شوندگان است و الا برخلاف آنچه چندی پیش در ایران و از زبان برخی صاحبان تریبون به این مضمون انعکاس یافت که چهار هزار پژوهشگر امریکایی با حضور در پیاده‌روی اربعین به بررسی آن پرداخته‌اند، نه پژوهشگران امریکایی بوده‌اند و نه موضوع بررسی اربعین بوده است، بلکه مدیران پژوهش امریکایی به کمک پژوهشگران دانشگاه کوفه و از طریق مصاحبه با بیش از چهار هزار زائر اربعین به بررسی مهمترین موضوعات مرتبط با برنامه‌های امریکا در منطقه و آگاهی از موضع شیعیان درباره آن پرداخته‌اند.

اهمیت اربعین برای این پژوهش‌هایی از این دست، بر اساس آن چه در این گزارش آمده است، چنین است:

ـ شرکت‌کنندگان در پیاده‌روی اربعین اصلی‌ترین کنش‌گران شیعی پای‌بند به باورهای شیعی و نقش‌آفرین در خاورمیانه هستند و لذا مصاحبه با آنها، نه فقط می‌تواند به شناخت خوب دیدگاهها و باورهای آنها کمک کند، بلکه حتی گرایشها و خواسته‌ها و تمایلات پنهان آنها را هم می‌شناساند که این امر برای شناخت جهان تشیع به صورت بهتر در دنیای معاصر و کشف نقطه‌های خطرآفرین و یا صلح‌پذیر آن بسیار سودمند است.

ـ اربعین فرصتی بی‌بدیل برای مواجهه مستقیم و شناخت از نزدیک جمعیتی انبوه از دو کشور با اکثریت شیعه است.

ـ اربعین فرصتی استثنائی برای نظرسنجی در موضوعاتی بسیار دشوار است که در مکان و زمان دیگر و با روشهای سنتی امکان پرداختن به آن وجود ندارد، موضوعاتی مانند دیدگاه واقعی ایرانیها درباره جمهوری اسلامی، منازعات فرقه‌ای و یا توافق هسته‌ای با ایران.

ـ اربعین فرصتی بسیار مناسب برای مواجهه مستقیم و آسان با انبوهی از زنان شیعی است که در حالت عادی دسترسی به آنها بسیار دشوار است.

ـ اربعین شرایطی کم‎نظیر برای پی بردن به تفاوتهای ایرانیان و عراقیها در موضوعاتی مانند کنش‌گری سیاسی، حضور اجتماعی زنان و تقلید از مراجع با صرف هزینه اندک است.

ـ اربعین موقعیتی عالی برای سنجش میزان تأثیر مؤلفه‌هایی مانند سن، جنسیت، میزان درآمد، سطح آموزش و میزان دینداری در دیدگاهها و کنشهای سیاسی و دینی است.

به عنوان نمونه تصویر صفحه ۹۲ کتاب در باره نوع سازمانهای اجتماعی که ایرانیان و عراقیان در آن عضو هستند و تصویر صفحه ۲۴۷ کتاب در باره این که چه کسی شایسته رهبری ایران و چه کسی شایسته رهبری در عراق است در ارائه می‌شود.