آیا در زمان پیامبر گرامی اسلام( صلی الله علیه و آله و سلم ) نیز دانشی به نام «تجوید قرآن» وجود داشت؟

شیعه نیوز:
پرسش
آیا تجوید قرآنی؛ مانند حروف یرملون زمان پیامبر گرامی اسلام( صلی الله علیه و آله و سلم ) رعایت می‌شد وگرنه بگویید از چه زمانی به وجود آمد؟
پاسخ اجمالی
یکى از مباحث عمده در علوم قرآن، تجوید قرآن کریم است. این بحث از دیرباز مورد توجه علما و دانشمندان علم قرائت بوده است. شاید بتوان تجوید قرآن را از قدیمی‌ترین دانش‌هاى مربوط به علوم قرآنی دانست و در حقیقت تجوید را باید زائیده علم قرائت دانست، که ریشه در قرن اول دارد. قاریان برجسته براى راحتى قرائت قرآن قواعدى را از قُرّاء سبعه(هفتگانه)[1] انتزاع کرده و به تدوین و نشر آنها همت گماشته‌اند.
گرچه اولین کسى که در فن تجوید مستقلاً کتاب نگاشته است، شخصى است به نام ابو مزاحم موسى بن عبیدالله (متوفى: 325 ق) ولى تاریخچه علم تجوید به زمان رسول اکرم( صلی الله علیه و آله و سلم ) پیوند خورده است. در آن زمان پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) بر شیوه قرائت مردم تأکید داشته و می‌فرمودند: «هر کس مایل است قرآن را آن‌گونه که نازل شده است، شیوا بخواند پس به قرائت امّ عبد (ابن مسعود) اقتدا کند».[2]
قرآن نیز بر این امر تأکید داشته و می‌فرماید: «و رتّل القرآن ترتیلاً»؛[3] یعنى قرآن را با صوتى زیبا (ترتیل) تلاوت کنید.
حضرت على ( علیه السلام ) در تفسیر آیه فوق فرموده‌اند: «الترتیل اداء الحروف و حفظ الوقوف»[4] یعنى «ترتیل عبارت است از درست ادا کردن حروف و شناخت مواضع وقف».
امت اسلامى نیز آن گونه که به فهم معانى قرآن و اقامه حدود آن تعبد داشته و همت گماشته‌اند در راه درست خواندن آن نیز کوشا و پرتلاش بوده‌اند. و این امر را مى‌توان از فراوانى تألیفات دانشمندان علوم قرآنى در این زمینه متوجه شد،[5] امّا تقریباً تا قرن چهارم هجری، اصطلاح «تجوید» به معنای علمی که به بررسی مخارج حروف و صفات آنها و احکام حاصل‏شده از ترکیب حروف در کلام گفتاری بپردازد، شناخته نشده بود. همچنین هیچ کتابی در این علم [به طور مستقل] را قبل از این قرن نمی‌شناسیم.
البته ناگفته نماند قواعد تجویدی به صورت قانونی نانوشته در هر زبانی وجود دارد، اما به تدریج و با پیشرفت دانش زبانشناسی، این قواعد به صورت مکتوب درمی‌آیند.

[1]. ر. ک: «قراء سبعه و ضابطه قرائت صحیح»، سؤال 38196.
[2]. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ‏31، ص 213، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق؛ سیوطی، جلال الدین، الاتقان فی علوم القرآن، ج ‏1، ص 324، بیروت، دار الکتاب العربی، چاپ دوم، 1421ق.
[3]. مزّمّل، 4.
[4] . نقى پور فر، ولى الله، فر پژوهشى پیرامون تدبردر قرآن، ص 401، اسوه‏، چاپ چهارم‏، تهران‏، 1381.
[5] ر ک: سایت معارف قرآن.

T