توحید در خالقیت

شیعه نیوز: خالقیت و آفریدگاری از صفات خداوند است، این صفت مقتضای براهین اثبات وجود خداست، زیرا مفاد آن براهین، این است که خداوند مبدأ و عله العلل موجودات است؛ بحث در این است که خداوند در صفت آفریدگاری، شریک ندارد و خالق جهان کسی جز خداوند نیست پس یکى از شاخه‏هاى توحید، توحید در خالقیت است.[۱]

به عبارت دیگر : توحید در خالقیت‏یعنى اینکه در جهان هستى، بیش از یک خالق اصیل و مستقل نداریم و خالقیت علل دیگر در طول خالقیت او است و به اذن و فرمان او صورت مى ‏گیرد.[۲]

توحید خالقیت که گاهی از آن به توحید در آفرینش یا توحید در افعال هم تعبیر می‌شود در اصطلاح فلاسفه به معنای این است که همه نظام ها و سنن و علل و معلولات و اسباب و مسبّبات، فعل خدا و کار او و ناشی از اراده خداست. موجودات عالم همچنان که در ذات خود، استقلال وجودی از خدا ندارند در مقام تأثیر و علیّت هم استقلال ندارند. در نتیجه خدا همانطور که در ذات خود شریک ندارد در فاعلیت نیز شریک ندارد. توحید افعالی مصداق تسبیح مبارک «لا حول و لا قوه الا بالله» است که در فلسفه تحت عنوان قاعده «لامؤثر فی الوجود الا الله» بیان می‌شود.[۳]

آیا عقل توحید در خالقیت را می پذیرد؟

عقل به روشنی بر یگانگی خالق و آفریدگار جهان گواهی می‎دهد، زیرا به مقتضای براهین اثبات وجود خدا ـ به ویژه امکان و وجوب ـ همه موجودات، ممکن، معلول و مخلوق واجب الوجود بالذات (خدا) هستند. و به مقتضای دلایل توحید ذاتی، واجب الوجود بالذات، یگانه است. و در نتیجه خالق و آفریدگار جهان کسی جز خداوند نیست. [۴]

نگاه قرآن به این مساله چگونه است ؟

قرآن کریم در آیات بسیاری بر یگانگی خداوند در آفریدگاری جهان تأکید نموده است. چنان که فرموده است:

قُلِ اللَّهُ خالِقُ کُلِّ شَیْ‏ءٍ وَ هُوَ الْواحِدُ الْقَهَّارُ؛[۵] بگو خدا آفریدگار همه چیز است، و اوست یکتای غالب.
اللَّهُ خالِقُ کُلِّ شَیْ‏ءٍ وَ هُوَ عَلى کُلِّ شَیْ‏ءٍ وَکِیلٌ؛[۶] خدا آفریننده هر چیز است، و بر هر چیزی وکیل (قیم و مدبر) است.
ذلِکُمُ اللَّهُ رَبُّکُمْ خالِقُ کُلِّ شَیْ‏ءٍ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ؛[۷] آن خداوند پروردگار شما و آفریدگار هر چیز است، جز او خدایی نیست.
هَلْ مِنْ خالِقٍ غَیْرُ اللَّهِ؛[۸] آیا جز خداوند آفریدگاری هست؟
رَبُّنَا الَّذِی أَعْطى کُلَّ شَیْ‏ءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدى؛[۹] پروردگار ما کسی است که هستی هر چیزی را به او عطا کرده، و او را هدایت نموده است.

روایات و توحید در خالقیت

روایات اسلامی نیز بر توحید در خالقیت تصریح و تأکید دارند. امام علی (ع) در این باره فرموده است:

«لم یشرکه فی فطرتها فاطر، و لم یعنه علی خلقها قادر»[۱۰]؛ در آفرینش مورچه (و مانند آن) کسی شریک خداوند نبوده و او را یاری نداده است.

و نیز فرموده است: «و لا شریک له اعانه علی ابتداع عجائب الامور»؛[۱۱] خداوند شریکی ندارد که در آفرینش شگفتی‎های جهان او را یاری کرده باشد.

و روایات بسیار دیگر…

آیا توحید در خالقیت به معنای انکار نظام عِلّی – معلولی و به معنای جبر و نفی اختیار است؟

از همین جا باید اعتراف کرد که انحصار آفرینندگى در خداوند، به معناى انکار سنّت ها در میان پدیده هاى طبیعى نیست، چرا که نظام علّت و معلولى در اجزاى جهان ماده به معناى استقلال علّت ها در علیت و ایجاد نیست، بلکه خداوند این قانون را در جهان ماده به وجود آورده و خود او ایجاد کننده این قانون است. خورشید و هوا در رویش زمین مؤثر است، آب هم در رشد گیاه مؤثر است، ولى وجودِ مؤثر و تأثیر گذارى اش همه به اذن خدا و از مظاهر سنت هاى الهى در هستى است. آنان که توحید در آفرینش را به انکار نظام علّت ها و روابط مادى میان اجزاى جهان تفسیر کرده اند، به خطا رفته اند و از همین رو دین را منکر علم و در مقابل آن قرار داده اند.[۱۲] پس توحید در خالقیت به معنای نفی اختیار و جبر نیست ،خالق همه افعال خداست بالکل و اراده ما در طول اراده اوست.

پی نوشتها:

[۱] ربانی گلپایگانی،علی، عقاید استدلالی،سایت اندیشه قم.

[۲] سایت حوزه نت.

[۳] اسفار، ج ۲، ص ۲۱۹-۲۱۶ و نهایه الحکمه، ج ۳، ص ۶۷۷ و مطهری، مجموعه آثار، ج ۲، ص ۱۰۳-ترکاشوند ،احسان ،توحید و مراتب آن.

[۴] ربانی گلپایگانی،علی،عقاید استدلالی،سایت اندیشه قم.

[۵] رعد، ۱۶.

[۶] زمر،۶۲.

[۷] یونس، ۶۲.

[۸] فاطر،۳.

[۹] طه،۵۰.

[۱۰] نهج البلاغه، خطبه ۱۸۵٫.

[۱۱] همان، خطبه ۹۱٫.

[۱۲] سبحانی ،جعفر ،ترجمه محدثی ،جواد ،سیمای عقاید شیعه ،ص۵۶، مشعر.