تفاوت های کلی عقاید شیعه با عقاید اهل تسنن

شیعه نیوز: مذهب شیعه از نظر عقاید اسلامی و فقهی پیرو اهل بیت (علیهم السلام) است و امام را کسی می داند که از دریای علم پیامبر صلی الله علیه و آله سلم بهره مند بوده و با عصمت و درایت به تفسیر حقیقی اسلام و بیان سنت اصیل می پردازد. با استناد به حدیث ثقلین که اهل سنت نیز آن را روایت کرده اند، ائمه را ثقل دوم در کنار قرآن و مفسر آن می‌داند. امّا اهل سنت برخلاف آیات قرآن و وصایای پیامبر، راهی جداگانه برای خود برگزیدند که ریشه در دل تاریخ سیاسی بعد از رحلت پیامبر دارد. آنها از نظر کلامی (علم عقاید اسلامی) پیرو واصل بن عطا (۸۰-۱۸۰ هـ) و ابوالحسن اشعری (۲۷۰-۳۳۵ هـ) شدند. که دسته اول به معتزله و گروه دوم به اشاعره مشهور شدند. بعدها اشاعره جهت تضعیف پایگاه اجتماعی معتزله، اصطلاح اهل سنت را برای خود برگزیدند.[۱] پیروان معتزله بعدها توسط متوکل عباسی نابود شدند و از آن هنگام به بعد، اکثریت اهل تسنن تابع ابوالحسن اشعری هستند. ابو منصور ماتریدی معاصر اشعری نیز یکی دیگر از پیشوایان اعتقادی اهل سنت در آسیای میانه به شمار می آید. اهل سنت از نظر فقهی به چهار دسته تقسیم می شوند، و هر بخشی از آنان تابع یک پیشوا است. حنفی ها تابع ابوحنیفه (۸۰-۱۵۰ هـ) و مالکی ها از مالک بن انس (۹۵-۱۷۹هـ) و شافعی ها از شافعی (۱۵۰-۲۰۴ هـ) و حنبلی ها از احمد بن حنبل (۱۶۵-۲۴۱ هـ) تبعیت می کنند. به دلیل اینکه ابوالحسن اشعری از نظر فقهی تابع شافعی بوده، اکثریت اهل تسنن پیرو شافعی هستند و چون ابومنصور ماتریدی خود حنفی مذهب بوده حنفی ها در مسائل اعتقادی از او پیروی می کنند. فرقه وهابیت که اخیراً در میان اهل تسنن پیدا شده، پیروان محمد بن عبدالوهاب است که وی تابع ابن تیمیه حنبلی شامی بوده است. او مدعی شد که برخی از افکار مسلمانها مثل اعتقاد به شفاعت و بعضی از کارهایشان مثل توسل جستن به پیامبران و اولیاء الهی، شرک است. ولی سایر مسلمان ها نظر وهابیت را ردّ نموده و این گونه اعتقاد و اعمال را مخالف توحید در عبادت نمی دانند.[۲]
تفاوت های اعتقادی

۱٫اولین اختلاف بین شیعه و سنی در مسئله امامت است. شیعه معتقد است که امامت از اصول دین و مقام الهی است و امام باید از طرف خداوند بوسیله پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) در این مقام منصوب گردد. از این رو شیعه معتقد است که امامان دوازده گانه به خواست خداوند براساس نصوص پیامبر و ائمه قبلی به امامت رسیده‌اند.[۳] اما اهل سنت امامت را از فروع دین دانسته و انتخاب آن را به عهده مردم می دانند. قاضی ابوبکر باقلانی از بزرگان اشاعره دربارۀ امامت می‌گوید: «امامت فقط با نص یا انتخاب باید صورت پذیرد.» وی آنگاه وجود نص را به دلیل این که چنین نصی به دست ما نرسیده است، باطل دانسته و تنها راه تعیین امامت را، انتخاب مردم می‌داند.[۴]
صفات ذاتی خداوند

اهل‌سنت معتقد به عدم وحدت صفات با ذات خداوند هستند. ولی شیعه صفات ذاتی خداوند را عین ذاتش دانسته وتعدد صفات با ذات را مخالف توحید می‌داند.
عدل الهی

اهل سنت (غیر از معتزله) قائلند که تعابیر عدل و ظلم در خدا راه نداشته و هر آنچه خداوند انجام دهد، عین عدل است. این برداشت دربارۀ عدل الهی، در واقع به منزله انکار آن است. ولی شیعه معتقد است عقل انسان در برخی از موارد می تواند زشتی یا زیبایی امری را تشخیص دهد و کار زشت از خداوند صادر نمی‌شود.[۵]
عصمت انبیاء

هل سنت می‌گویدخطای پیامبران از روی سهو و فراموشی اشکال ندارد و پیش از نبوت، ارتکاب گناه کبیره نیز از آنها جایز است[۶] ولی نظر امامیه این است که پیامبران معصوم بوده و هیچ گونه گناهی، خواه بزرگ باشد یا کوچک؛ قبل از بعثت یا پس از آن، مرتکب نشده اند.[۷]

سایر اختلافات جزئی بین شیعه و سنی از همین اختلافات بنیادین ناشی می شود ولی در عین حال مشترکات شیعه و سنی به مراتب بیشتر از این ها است.

پی نوشت ها:

[۱] . ر.ک: مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، بخش عدل الهی، صدرا، ۶۸، ج ۱، ص۴۴٫

[۲] . جهت دستیابی به نقطه نظرات وهابیت و ردّ آن، رجوع شود سبحانی، جعفر، آئین وهابیت، انتشارات اسلامی.

[۳] . اصول کافی، انتشارات مسجد چهارده معصوم، ج ۲، کتاب الحجه، ص۴۰٫

[۴] . باقلانی، التمهید، ص ۱۶۷-۱۶۸، به نقل از تحقیقی در مسائل کلامی، السعد شیخ الاسلامی، امیرکبیر،۶۳، ص۱۴۴٫

[۵] . مظفر، اصول فقه، ج۱، ص ۲۱۶، و نیز شهید مطهری، عدل الهی، ص ۶ و نیز علامه حلی، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، ص ۳۰۵٫

[۶] . شرح عقاید نسفی، ص ۲۲۱٫ شرح العقائد النسفیه، سعد الدین تفتازانی، ج۱، انتشارات مکتبه الکلیات الأزهریه، ص۸۹

[۷] . ر.ک: شریف، سیدعلی، تنزیه الانبیاء، ص ۲، و نیز علامه حلی، انوارالملکوت، ص۱۹۶٫

نویسنده: حمیداله رفیعی