تحریم سلاح کشتار جمعی در تاریخ تشیع

SHIA-NEWS.COM شیعه نیوز:

به گزارش «شیعه نیوز»، در حالی که این روزها مباحث رسانه‌یی زیادی درباره احتمال به نتیجه رسیدن دور نهایی مذاکرات هسته‌ای ایران و 1+5، در یک ماه آینده جریان دارد، و هم‌زمان نظریات غیرسازنده‌ای از سوی برخی بازیگران رادیکال درباره چگونگی افزایش زمان دستیابی احتمالی ایران به سلاح اتمی یا به اصطلاح "فرار هسته‌ای"، مطرح می‌شود، بررسی‌های فقهی نشان می‌دهد که موضوع مخالفت با ساخت و استفاده از تسلیحات کشتار جمعی یک سابقه تاریخی بسیار گسترده در فقه شیعه دارد.

آیت الله علیدوست از جمله فقهایی است که در این زمینه پژوهش‌هایی را انجام داده است. در مقاله وی آمده است:

اسناد تاریخی متقنی در فقه شیعه وجود دارد که نشان می‌دهد رهبران دینی شیعه از حداقل 10 قرن قبل فتوا به حرمت استفاده از سلاح‌ها و ابزارهایی داده‌اند که باعث کشتار وسیع انسان‌ها و هلاکت موجودات زنده و تخریب محیط زیست می‌شود (مانند مسموم کردن آبهای دشمن).

در حالی که برخی مراکز تحقیقاتی غربی و برخی مقامات رادیکال در آن کشورها کماکان از لزوم کاهش تعداد سانتریفیوژهای ایران به منظور افزایش زمان فرار هسته‌ای سخن می‌گویند نتایج این گزارش نشان می‌دهد اصولا رهبران دینی اسلام بر اساس ادله محکم فقهی، مخالف ساخت و به کارگیری این‌گونه تسلیحات بوده‌اند. نتایج بررسی‌های فقهای حوزه علمیه قم نشان می‌دهد هر چند پدیده «سلاح‌های غیرمتعارف و کشتار جمعی» به صورت فعلی در زمان‌های گذشته مطرح نبوده است و این موضوع جزء مسائل مستحدثه (جدید) محسوب می‌شود؛ ولی مجموعه‌ای از اصول کلی فقهی مرتبط با این موضوع در اسلام وجود دارد که از قرن‌ها قبل مبنای فتوای فقها قرار گرفته است.

بر اساس این پژوهش، چند ملاک کلی در اسلام وجود دارد که بر اساس آن‌ها استفاده از تسلیحات کشتار جمعی ممنوع است، از جمله: اصل تفکیک، اصل حفظ محیط زیست و اصل حفظ سلامت کسانی که در جنگ نقشی ندارند. از آن‌جا که سلاح‌های کشتار جمعی بدون تفکیک عمل می‌کنند و میان نظامی و غیرنظامی فرق نمی‌گذارند، زمین و محیط زیست را به نابودی می‌کشانند و سلامت همگان حتی نسل‌های بعدی را به خطر می‌اندازند، لذا حکم حرمت این تسلیحات بر اساس اصول کلی مذکور قابل استخراج است.

گزارش مذکور می‌افزاید" "در فتوای فقهای گذشته، مسلمانان از کاربرد سمّ در جنگ و مسموم‌ کردن آب دشمن نهی شده‌اند؛ چرا که سمّ بدون تفکیک (بین افراد نظامی و غیرنظامی) عمل می‌کند و آثار مخربی بر محیط زیست و موجودات زنده می‌گذارد؛ پس واضح است که با وجود چنین نهی صریحی، می‌توان کاربرد سلاح‌های شیمیایی، میکروبی و هسته‌ای را نیز ممنوع دانست چون نتیجه کاربرد هر دو وسیله در جنگ یکسان است." این گزارش به روایت‌های صریحی از پیامبر اسلام (ص) اشاره می‌کند که در آن‌ها از انتشار سم در سرزمین مشرکان نهی فرموده‌اند.

(رک: شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، موسسه آل البیت، قم 1414ق ، ج 15 ، ابواب جهاد العدو، باب 16 ص62)

یافته‌های این بررسی نشان می‌دهد فتوای تحریم سلاح‌های کشتار جمعی، قدمتی به تاریخ نگارش فقه دارد و از زمانی که نگارش متون فقهی شروع شد، در مبحث جهاد حکم استفاده از انواع سلاح‌های آن زمان مشخص شده است.

به عنوان نمونه، این گزارش به متن کتاب «النهایة» شیخ طوسی که استاد بزرگ فقهای شیعه است و در قرن پنجم هجری زندگی می‌کرده استناد می‌کند که در آن آمده است: «یَجوزُ قِتال الکُفّارِ بِسائر ِاَنواعِ القَتل، الّا السّم؛ فَانّه لا یَجوز ان یلقی فی بِلادِهم السّم».‌ (جایز است جنگیدن با کفار با انواع ابزارهای قتل به‌جز سم. پخش سم در سرزمین آن‌ها جایز نیست‌).

این نظر که مربوط به هزار سال قبل است، بعد از ایشان نیز مورد قبول و تایید فقیهان بسیار زیادی واقع شده است که در کتب خود مطابق آن فتوا داده‌اند.

پژوهشگران مذکور مشخص کرده‌اند که به عنوان نمونه در کتاب "السرائر" از ابن ادریس، غنیة النزوع از ابن زهره، المختصر النافع از علامه حلی، الدروس الشرعیة از شهید اول، جامع المقاصد از محقق ثانی همین نظریه تایید شده و این فقهای بزرگ بر ممنوعیت مطلق یا حتی مشروط به کارگیری سلاح‌های کشتار جمعی فتوا داده‌اند. (حرمت مطلق یعنی حتی اگر پیروزی مسلمانان در جنگ، منوط بر استفاده از این سلاح‌ها باشد.)

بخشی از این پژوهش به بررسی فتوای برخی از بزرگ‌ترین فقهای معاصر می‌پردازد و عنوان می‌کند که به عنوان مثال فقیه برجسته، مرحوم آیة الله العظمی خویی و اکثر شاگردان مدرسه ایشان به بیان محدودیت‌هایی در استفاده از ابزارهای جنگی پرداخته‌اند که از بسیاری از آن‌ها می‌توان موضوع حرمت به‌کارگیری سلاح‌های کشتار جمعی را استفاده کرد. علاوه بر این مراجع دینی شیعه در زمان حاضر نیز درباره این موضوع نظر داده‌اند و فتوای رهبری انقلاب اسلامی را تایید کرده اند. آیت الله العظمی مکارم شیرازی در این باره فتوا داده‌اند که همان طور که رهبر معظم انقلاب درباره حرام بودن سلاح اتمی فرمودند من نیز به عنوان مرجع تقلید، بحث سلاح هسته‌ای را حرام می‌دانم. (خبرگزاری‌ها 1 /10/ 1392). آیت الله العظمی جوادی آملی در این باره گفته‌اند: علما فتوا می‌دهند که داشتن و ساختن سلاح اتمی و کشتار جمعی جایز نیست. (خبرگزاری‌ها 19 /2/ 1393). سلاح کشتار جمعی در دین ممنوع است. هم‌چنین آیت الله العظمی سبحانی اعلام کرده‌اند: با توجه به اصول اسلام درباره انسان و احترامی که دارد، بهره‌برداری از سلاح اتمی کاملاً ممنوع است و حتی نمی‌توان به عنوان بازدارندگی از آن بهره برد. (خبرگزاری‌ها 26 /2/ 1393). آیت الله العظمی نوری همدانی نیز اعلام کرده‌اند: ما استفاده از سلاح هسته‌ای را جایز نمی‌دانیم. (خبرگزاری‌ها 10 /7/ 1392)

گفتنی است آیت الله سید علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی ایران از سال‌ها قبل بارها نظر فقهی خود را در این خصوص بیان کرده‌اند. به گفته ایشان: «افزون بر سلاح هسته‌ای، دیگر انواع سلاح‌های کشتار جمعی نظیر سلاح شیمیایی و سلاح میکروبی نیز تهدیدی جدی علیه بشریت تلقی می‌شوند. ما کاربرد این سلاح را حرام و تلاش برای مصونیت بخشیدن ابنای بشر از این بلای بزرگ را وظیفه همگان می‌دانیم»؛ ایشان در جای دیگری گفته‌اند: «ما اعتقاد به بمب اتم و سلاح اتمی نداریم، دنبالش هم نخواهیم رفت. بر طبق مبانی اعتقادی و دینی ما به کار بردن این گونه وسائل کشتار جمعی اصلا ممنوع است، حرام است، این ضایع کردن نسل و حرث است که قرآن آن را ممنوع کرده است».

آیت الله خامنه‌ای این تسلیحات را حتی مخالف عقل می‌داند. عقل از منابع اصلی فقه شیعه به‌شمار می‌رود. ایشان اعلام کرده‌اند: «ملت ایران هم از لحاظ مبنای اسلامی و فکری با این جور تسلیحات مخالف است، هم از لحاظ تدبیر و عقلانیت مخالف است ...»