کلینی؛ نخستین "ثقة الاسلام" تاریخ اسلام/ نگاهی به حیات صاحب "کافی"

شیخ کلینی در زمان امام حسن عسکری(علیه السلام) به دنیا آمد و مراحل ابتدائی علوم اسلامی را نزد پدر و دائی خود، "علی بن محمد بن ابراهیم علان" استاد حدیث، گذراند. بعد از دوران کوتاهی که با منابع رجالی و حدیثی آشنا شد، برای ادامه تحصیل خود به شهر ری رفت.

 

حضور کلینی در ری؛ منطقه ای که مرکز تضارب آراء مذاهب اسلامی بود

 

در آن موقع هر چند شهر ری بیشتر مردمانش شافعی و حنفی مذهب بودند ولی به خصوص روستاهای آن، شیعیان دلباخته اهل بیت و مرکز شیعه نشین بود و اکثر اهل تسنن آن شهر، به دلیل اخلاق و رفتار اسلامی شیعیان، همیشه تحت تاثیر آنان بودند، از این رو ری به شهر شیعه نشین معروف بود. "فرقه اسماعیلیه" هم با انگیزه تسلط بر ایران بیشتر از همه در این نقطه بودند و به ترویج تفکرو آراء خود پرداخته بودند و لذا شهر ری، مرکز برخورد آراء و اندیشه های فرقه اسماعیلیه، حنفی، شافعی و شیعه شده بود.

 

شیخ کلینی در این زمان، در کنار گذراندن تحصیلات و علوم، ضمن آشنایی با اندیشه های دیگر مذاهب، پی برد که بعضی از این فرقه ها می خواهند تشیع را از مسیر واقعی خود خارج کنند. او درد را شناخت و برای درمان آن، تصمیم به نوشتن احادیث گرفت.

 

وی درمحضر استاد "ابوالحسن محمدبن اسدی کوفی" ساکن ری حدیث را آموخت و همان زمان که "قرمطیان" با عقاید التقاطی خود که مخلوطی از عقاید زرتشت، مانوی و اسلامی بود و به مبارزه با عقاید و مقدسات مسلمین پرداخته بودند، آنها را به نقد کشید و کتاب «الرد علی القرامطه» را نوشت و در دسترس شیعیان گذاشت.

 

کلینی برای تکمیل علوم و اهدافش، راهی قم شد و در آنجا از هر مسجد و حسینیه ای که راویان و محدثان، نقل حدیث می کردند، حدیث می شنید. وی با بسیاری از آخرین افراد محدثاتی که از زبان امام عسکری و یا امام هادی علیهما السلام، بدون واسطه حدیث شنیده بودند، ملاقات کرد و از محضر استادان بزرگ بهره ها برد که در میان همه آنها، کسی که نامش با کلینی و کلینی با او جاودانه بود، "علی بن ابراهیم قمی" است؛ محدثی که 7140 حدیث روایت کرده و کتاب تفسیرش، پایه تفسیر تشیع است.

 

شیخ کلینى که در عصر امام حسن عسکرى (علیه السلام) متولد شده بود؛ با 4 نماینده خاص امام زمان (عجل الله تعالی فرجه) که در طول غیبت کوتاه آن حضرت، رابط بین شیعیان و امام زمان (عجل الله تعالی فرجه) بودند، نیز هم عصر بود. با اینکه آن 4 تن، از فقها و محدثان بزرگ شیعه بودند، ولى کلینى مشهورترین شخصیت عالى‏ مقامى بود که در آن زمان، میان شیعه و سنى با احترام مى‏ زیست و به صورت آشکار به ترویج مذهب حق و نشر معارف و فضایل اهل‏بیت (علیهم السلام) همت مى ‏گماشت.

 

شیخ کلینی؛ احیاگر مذهب شیعه در قرن سوم هجری

 

شیخ کلینی در نظر عموم اندیشمندان و علمای اسلام به ‏راستى گفتار و درستى کردار و احاطه کامل بر احادیث و اخبار مشهور است؛ به‏ طورى که نوشته‏ اند شیعه و سنى در اخذ فتوا به وى مراجعه مى ‏کردند و در این خصوص، مورد وثوق و اعتماد هر دو فرقه بود. به همین جهت ملقب به "ثقة‏الاسلام "گشت و او نخستین دانشمند اسلامى است که به این لقب خوانده شد.

 

کلینى در امانت و عدالت، تقوا و فضیلت، حفظ و ضبط احادیث ـ که همه از شرایط یک فرد محدث موثق جامع ‏الشرایط بوده است ـ مانند نداشت به گونه ای که علاّمه محمّد تقى مجلسى درباره وی می گوید: کلینی در میان تمام دانشمندان ما و آنها که از او روایت کرده‏اند، همچنین در نظم و ترتیب کتابش "الکافى" بى ‏نظیر بوده، و این مزایا دلیل است که وى از جانب خداوند متعال تأییدات خاصى داشته است.

 

شیخ کلینی را بلندآوازه ‏ترین دانشمند شیعه در پایان سده سوم و آغاز قرن چهارم هجرى نامیده اند و او را پس از دو امام، مجدد مذهب دانسته اند. مجددین و احیا کنندگان مذهب شیعه، در آغاز سده اول هجرى، امام محمّد باقر(علیه السلام) و در ابتداى سده دوم، امام على بن موسى الرضا(علیه السلام)، و بر رأس سده سوم، ابو جعفر محمّد بن یعقوب کلینى رازى عنوان شده است.

 

ثقة‏الاسلام کلینى در رى، قم، بغداد، کوفه و دیگر نقاط دور و نزدیک ممالک اسلامى در نیمه دوم سده سوم هجرى، دانشمندان بزرگ، فقها و محدثان بسیارى را ملاقات کرده و از خرمن معلومات و محفوظات آنها خوشه‏ ها چیده و بهره‏ ها گرفته و از آنان به دریافت اجازات نایل شده است؛ که این اجازات نیز در آن زمان‏ها از آن بزرگ‏ مردان به چنین رادمردى، بسیار با ارزش بوده است. در کتب رجال و تراجم، بالغ بر 40 نفر از فقها و محدثان را نام مى ‏برند که از اساتید اجازه وى به شمار رفته ‏اند.

 

کلینی برای ناشنیده ها و کسب علوم دیگر از قم به کوفه که در آن زمان یکی از مراکز بزرگ علمی بود هجرت کرد و از محضر اساتید بزرگی بهره برد و سپس به بغداد رفت و چون دیگر فردی گمنام نبود و تصویری از یک شیعه واقعی در اذهان مردم هر دیار گذاشته بود، در مدتی کوتاه شیعه و سنی در مشکلات دینی به او مراجعه می کردند و در فتاوا به او روی می آوردند و به همین سبب به او لقب «ثقة الاسلام» دادند. او نخستین دانشمند اسلامی است که به این لقب خوانده شد.

شیخ کلینی کتاب "کافی" را طی 20 سال تلاش خستگی ناپذیر تالیف کرد و می توان گفت کاری که او کرد؛ کاری بود که 6 نفر از بزرگترین عالمان اهل سنت در مدت یک قرن برای مذهب خود انجام دادند (صحاح سته).

کتاب کافی، مهم ترین و نفیس ترین کتاب از مجموعه کتب چهارگانه حدیثی (کتب اربعه) مذهب تشیع است. مجموعه این کتاب شامل "اصول کافی 2 جلد" "فروع کافی 5 جلد" و "روضه کافی 1 جلد" است که در بردارنده 16199 حدیث از پیامبر و ائمه اهل بیت صلوات الله علیهم اجمعین است.

به غیر از کتاب گرانسنگ " الکافی"، کتاب الرجال، کتاب الردّ على القرامطة، کتاب رسائل الائمّة (علیهم السلام)، کتاب تعبیر الرؤیاء، مجموعه شعر (مشتمل بر قصایدى که شعرا در مناقب و فضایل اهل‏بیت عصمت و طهارت(علیهم السلام) گفته ‏اند) از جمله تألیفات کلینى به شمار می رود.

 

وفات کلینی مصادف با آغاز غیبت کبری

 

ثقة‏الاسلام کلینى پس از آن همه رنج و کوشش و تألیف و تصنیف و رواج و رونق مکتب اهل‏بیت عصمت و طهارت (علیهم السلام)، سرانجام در شعبان سال 328 یا 329 در شهر بغداد چشم از جهان فروبست و آرامگاهش امروز در ناحیه شرقى نهر دجله، کنار جسر(پل) قدیم بغداد، معروف و زیارتگاه مسلمانان است.

 

در این سال، شیخ اجل ابوالحسن صیمرى ـ نایب چهارم امام زمانِ(عجل الله تعالی فرجه) ـ نیز وفات یافت و با رحلت او، غیبت کبرى و طولانى آن حضرت آغاز شد، و جامعه شیعه در وضع خاصى قرار گرفت. ولى وجود کتاب الکافى، همچون ستاره درخشانى، شبستان تاریک امید و آمال شیعیان را روشن ساخت، تا اینکه دانشمندان بعدى به تعمیم و توسعه کار کلینى و ثبت آثار و اقوال اهل‏بیت عصمت (علیهم السلام) پرداختند.

منبع : مهر