قیام چنداول

شیعه نیوز: قیام چِنداوُل(۱۳۵۸ ش)، اولین مبارزه مردمی در کابل برای براندازی جمهوری دموکراتیک افغانستان بود که ۲ تیر ۱۳۵۸ در منطقه شیعه‌نشین چنداول کابل روی داد و ساعتی بعد شکست خورد. این اقدام که با خلع سلاح ماموران پلیس آغاز شد، بخشی از یک برنامه گسترده برای اجرا در مناطق مختلف کابل بود، اما تنها در چنداول عملیاتی شد و الهام‌بخش اعتراضات، تظاهرات‌ها و قیام‌های فراوانی بر ضد دولت کمونیستی در افغانستان شد و کمتر از ۳ سال بعد، دولت کمونیستی فرو ریخت.

شروع قیام

پس از کودتای ۷ اردیبهشت ۱۳۵۷ که حزب کمونیست افغانستان به رهبری نورمحمد تره‌کی قدرت را به دست گرفت، برای مدتی بیش از یک سال، هیچ راهپیمایی و تظاهرات مستقلی برگزار نشد.[۱]بی‌توجهی دولت کمونیستی به احکام اسلامی، فساد در کادرهای حزبی و اتکا به کمک‌های مالی و فکری روسیه شوروی، سبب شد علمای سراسر افغانستان فتوای جهاد صادر کنند.[۲] پس از آن بود که مردم در نقاط مختلف افغانستان مانند نورستان، بدخشان، و دره صوف، دست به اعتراض و قیام‌های محدود زدند.[۳] قیام هرات در ۲۴ اسفند ۱۳۵۷ هم در همین شرایط روی داد و یک نقطه عطف جدی در مبارزه مردم با دولت کمونیستی بود. قیام هرات، شدت عمل دولت کمونیستی را افزایش داد. اما قیام چنداول، اولین حرکت جدی و برنامه‌ریزی‌شده برای براندازی دولت کمونیستی، در پایتخت (کابل) بود.پیش از قیام چنداول، حرکت‌های دیگری هم در کابل برنامه‌ریزی شده بود، اما یا پیش از اجرا کشف شدند، و یا چندان اهمیتی نیافتند.

برنامه‌ریزی کامل، اجرای محدودگروه‌هایی از جمله حزب اسلامی، جمعیت اسلامی، حرکت انقلاب اسلامی و حرکت اسلامی[۴]، با هدف برانداختن دولت کمونیستی، عملیاتی را برنامه‌ریزی کردند که قرار بود در ۲ تیر ۱۳۵۸، انفجارهای متعددی در یک زمان در سراسر کابل روی دهد و پس از پیروزی عملیات و سقوط دولت، بیانیه‌ای از رادیو خوانده شود.

اختلاف نظرها درباره دلیل افشای قیامقیام ۲ تیر ۱۳۵۸ که قرار بود در مناطق مختلف کابل اجرا شود، تنها در چنداول عملیاتی شد. میرآقا حقجو، معتقد است برخی گروه‌های چپ که در این حرکت سهیم بوده‌اند، آن را افشا کرده و سپس رهبران این عملیات در تماس با نیروها در مناطق مختلف، لغو حرکت را اعلام می‌کنند، اما نمی‌توانند با نیروهای حاضر در چنداول تماس بگیرند و در نتیجه این حرکت تنها در چنداول روی می‌دهد.[۵]اما نشریه دفتر شورای ثقافتی جهاد افغانستان که در سال ۱۳۶۴ منتشر شده، انفجار پیش از موعد یکی از بمب‌ها در نزدیک پل باغ عمومی کابل، باعث افشای این حرکت و مسدود شدن راه‌های مهم شهر از سوی دولت شد.[۶]

جزئیات قیام چنداولساعت ۱۰ صبح شنبه ۲ تیر ۱۳۵۸، چند تن از اعضای مجاهدین وارد ساختمان ۱۴ طبقه سینمای پامیر شدند و ماموران پلیس را خلع سلاح کردند. بام سینمای پامیر، محل نگهداری سلاح و مهماتی بود که برای سرکوب مردم فراهم شده بود. پس از تصرف سینمای پامیر و خلع سلاح ماموران، پاسگاه چنداول و دیگر مراکز انتظامی محلی نیز تصرف شد.[۷]پس از این، مردم به تدریج اجتماع کردند و شعارهایی مانند «مرگ بر تره‌کی»، «مرگ بر روسیه»، «زنده باد اسلام» و «الله اکبر» سرمی‌دادند.[۸] ۱۰۰ هزار نفر که بیشتر آنها هزاره بودند، با پرچم‌های سبز در جاده میوند در منطقه چنداول به راه افتادند.[۹] پس از آن نیروهای دولتی وارد شدند و تظاهرکنندگان و عابران را به گلوله بستند و دست‌کم ۳۰۰ نفر را کشتند.[۱۰] بیمارستان‌های کابل به رغم همدردی پزشکان، به دلیل ترس از حکومت، از پذیرفتن مجروحان ابا می‌کردند.[۱۱] با این حال، روز بعد مردم هزاره دوباره دست به تظاهرات زدند.

دولت کمونیستی پس از قیام چنداولبازداشت‌های دسته‌جمعی مخالفان دولت، تا یک ماه ادامه داشت و دست‌کم ۳ هزار نفر از مردم هزاره بی هیچ تحقیقی از خیابان‌ها جمع‌آوری شده و مفقودالاثر شدند، یا در گورهای دسته‌جمعی به خاک سپرده شدند. به دلیل آنکه بیشتر تظاهرکنندگان شیعه بودند، تمام شیعیان کابل مورد سوءظن دولت قرار گرفتند.[۱۲]حکومت افغانستان، در اطلاعیه‌ای که در ۲ تیر ۱۳۵۸ از رادیو کابل خوانده شد و روز بعد در روزنامه‌ها انتشار یافت، قیام چنداول را یک حادثه کوچک و محلی قلمداد کرد که از طرف «رهبران متعصب ایران و عناصر خائن به‌وطن» برنامه‌ریزی شده است.

پی نوشت:

شیعیان افغانستان، ص ۱۹۸.
نشریه قیام چنداول، دفتر شورای ثقافتی جهاد افغانستان، تیر ۱۳۶۴، ص ۴.
نشریه قیام چنداول، دفتر شورای ثقافتی جهاد افغانستان، تیر ۱۳۶۴، ص ۵.
نشریه قیام چنداول، دفتر شورای ثقافتی جهاد افغانستان، تیر ۱۳۶۴، ص ۱۰.
وب‌سایت حجت‌الاسلام والمسلمین سید جعفر عادلی حسینی، قیام حماسه‌انگیز چنداول و یادی از شهیدان سلحشور و حماسه‌ساز گمنام، میرآقا حق‌جو.
نشریه قیام چنداول، دفتر شورای ثقافتی جهاد افغانستان، تیر ۱۳۶۴، ص ۱۰.
وب‌سایت حجت‌الاسلام والمسلمین سید جعفر عادلی حسینی، قیام حماسه‌انگیز چنداول و یادی از شهیدان سلحشور و حماسه‌ساز گمنام، میرآقا حق‌جو.
نشریه قیام چنداول، دفتر شورای ثقافتی جهاد افغانستان، تیر ۱۳۶۴، ص ۱۲.
شیعیان افغانستان، ص ۱۹۸.
نشریه قیام چنداول، دفتر شورای ثقافتی جهاد افغانستان، تیر ۱۳۶۴، ص ۱۵.
شیعیان افغانستان، ص ۱۹۸. شیعیان افغانستان، ص ۱۹۹.منابع محمد عزیز بختیاری، شیعیان افغانستان، انتشارات شیعه‌شناسی، ۱۳۸۵.
نشریه قیام چنداول، دفتر شورای ثقافتی جهاد افغانستان، تیر ۱۳۶۴ شمسی.

منبع :وب‌سایت حجت‌الاسلام والمسلمین سید جعفر عادلی حسینی، قیام حماسه‌انگیز چنداول و یادی از شهیدان سلحشور و حماسه‌ساز گمنام، میرآقا حق‌جو.