صحیح بودن سند زیارت عاشورا در بیانی از ایت الله شبیری زنجانی

آیا زیارت عاشورا واقعا یك حدیث معتبر و كلام امام معصوم علیه السلام است. این سوالی است كه برای برخی براساس خدشه‌هایی كه در آن می‌شود به وجود آمده است. چراكه در وثاقت برخی از راویان آن شبه‌هایی وارد شده است. این نوشتار بر آن است تا این موضوع را بررسی نماید.

مقدمه:

پیش از آغاز بحث لازم است چند نكته تذكر داده شود:

1- برای مشخص شدن اینكه آیا روایتی واقعا كلام امام معصوم است یا نه باید كسانی كه آن را بیان كرده‌اند بررسی شوند.

این موضوع برای مسلمانان بخصوص شیعیان چنان مهم بوده است كه در پی آن دانشی به نام علم رجال یا همان شخصیت شناسی حدیث بوجود آمده است.

علم رجال به بررسی وضعیت ناقلان احادیث اهل بیت می‌پردازد و مهمترین محورهای آن از این قرار است:

الف – تاریخ و موقعیت زندگی فرد  ؛  ب – اعتبار فرد

تاریخ زندگی فرد به این جهت بررسی می‌شود كه مشخص گردد وی در چه عصری می‌زیسته است. بنابر این اگر روایتی نقل كرد آیا خودش از امام شنیده است یا این امر ممكن نیست. مثلا اگر در حدیثی آمده باشد كه شیخ صدوق از امام رضا نقل كرده است كه... ، از آنجا كه ایشان هم عصر امام رضا نبوده‌اند قطعا خود از امام نشنیده‌اند پس باید از دیگری شنیده باشد. و این زنجیره آنقدر باید ادامه یابد تا به امام علیه السلام برسد.

در اصطلاح به این زنجیره، سلسله سند می‌گویند. بررسی سلسله سند بسیار امر مهمی است تا افراد حتما پشت سر هم بوده و علاوه بر آن همدیگر را درك كرده باشند.

اما اعتبار افراد به این علت بررسی می‌شود كه مشخص گردد فرد قابل اطمینان بوده و گذشته از اینكه جعل حدیث نكرده، در ضبط و نقل حدیث نیز دقیق بوده است. كه در اصطلاح به این كار بررسی وثاقت راوی گویند.

2- نكته‌ای كه بسیار در اعتبار محتوایی و سندی حدیث مهم است، عمل دانشمندان و بخصوص دانشمندان قرون اولیه اسلام است. بنابر این قاعده، هرگاه روایتی كه اكنون در دست ماست از نظر علم رجال ضعیف باشد اما غالب دانشمندان آن را معتبر دانسته و مطابق آن عمل كرده باشند. آن روایت به اعتبار عمل دانشمندان، معتبر تلقی می‌شود. چرا كه حتما سندی كه در دست ماست به گذشت زمان مخدوش شده و در اصل كه در دست دانشمندان پیشین بوده مخدوش نبوده كه اگر اینگونه بود قطعا آنان نیز آن را كنار می‌زدند.

در اصطلاح، در این باره گفته می‌شود: عمل علما جبران كننده ضعف سند است.

اما زیارت عاشورا:

برخی در سند زیارت عاشورا خدشه كرده و گفته ‌اند بعضی از راویان آن مورد اعتماد نیستند.

گذشته از آن كه این زیارت عالی مورد اتفاق دانشمندان بوده و علما در طول تاریخ به آن عمل كرده‌اند. سند آن نیز بررسی شده و صحتش احراز گردیده است.

در ادامه تحقیقی از آیت الله عظمی شبیری زنجانی كه یكی از فقهای برجسته بوده و در علم رجال بسیار شهرت دارد  تقدیم حضور می‌گردد كه در پاسخ نامه‌ای مبنی بر كنكاش سند این زیارت نگاشته‌اند.

ترجمه نامه‌ رسید:

حضور مرجع بزرگ آیت الله شبیری زنجانی:

با سلام و تحیت

از آنجایی كه برای برخی از مومنان شبهه‌هایی در خصوص زیارت عاشورا ایجاد شده است، لطفا نظر خود را در خصوص صحت و سقم سند آن بیان فرمایید.

 

 

باسمه تعالی

گذشته از تاییدات غیبی معتبر كه موید زیارت عاشورایند، سندی كه در كتاب "مصباح المجتهد" برای آن ذكر شده است، سندی صحیح است.

نتیجه تحقیق در آن مبنی بر این است كه : در این كتاب بعد از بیان زیارت حضرت سید الشهدا از علقمه آمده است كه : "محمد بن خالد طیالسی از زبان سیف بن عمیره نقل كرده است كه وی گفت: همراه صفوان بن مهران جمّال و گروهی از یارانمان به نجف اشرف رفتیم. و پس از زیارت، صفوان رو به سمت امام حسین (كربلا) كرد و به ما گفت: «از همین بالا سر حضرت امیر مومنان علیه السلام امام حسین را زیارت می‌كنیم. من با امام صادق علیه السلام بودم كه او به سوی حضرت حسین علیهما السلام اشاره كرد». سیف ‌می‌گوید: آنگاه صفوان شروع به خواندن زیارتی كرد كه علقمه از محمد بن حضرمی و او از امام باقر علیه السلام در روز عاشورا نقل كرده بود."

ظاهر این عبارت می‌‌رساند كه حضرت صادق علیه السلام با همین زیارتی كه علقمه از امام باقر نقل كرده، اشاره نموده و زیارت كرده است.

در سند یاد شده، هیچ شكی در وثاقت (مورد اطمینان بودن) سیف بن عمیره و صفوان بن مهران نیست [و در كتب رجالی به وثقات ایشان تصریح شده است]، اما دو نكته باید ارزیابی شود:

الف- ارتباط با محمد بن خالد یا همان طرق به وی (یعنی كلام محمد بن خالد از كجا یا توسط چه كسی به ما رسیده است؟)

ب-  وثاقت خود محمد بن خالد (یعنی آیا محمد بن خالد فرد قابل اطمینان و راستگویی هست؟)

نكته اول یا همان طرق به محمد بن خالد را با دو بیان می‌توان اثبات كرد:

بیان اول: با بررسی سند و بخصوص عبارت "رَوَی محمدُ بنُ خالد..." [یعنی محمد بن خالد گفته است...]– و به شكل "رُوِیَ عن محمدِ بنِ خالد" [از محمد بن خالد نقل شده است...] نبودن آن -  مشخص می‌شود كه در نزد شیخ طوسی نسبت این روایت به محمد بن خالد طیالسی ثابت بوده است. و همین در اعتبار این سند از این جهت كافی است.

بیان دوم: به ظاهر این حدیث [مستقیما] از كتاب محمد بن خالد اخذ شده است. در كتاب "الفهرست" كتابی به وی نسبت داده شده است كه از طرق حسین بن عبید الله غضائری و او از احمد بن محمد بن یحیی عطار و او نیز از پدرش و وی از محمد بن علی بن محبوب و محبوب از محمد بن خالد روایت كرده است.

همه‌ این یادشدگان از بزرگان و معتمدان شیعه هستند. بخصوص احمد بن محمد بن یحیی عطار كه از مشایخ اجازه نیز بوده است. مشایخ اجازه‌ای  كه بنابر تحقیق در قله وثاقتند.

اما نكته دوم  یا همان وثاقت محمد بن خالد كه امور متعددی بر آن دلالت دارد:

1- نقل روایت توسط محمد بن علی بن محبوب كه از بزرگان شیعه است از محمد بن خالد. این امر دلیل اعتماد وی به محمد بن خالد است و مورد وثوق بودن اوست.

2- دست یابی بزرگان مورد وثوق  به كتابهای گروهی از راویان مانند سیف بن عمیره و محمد بن معروف و رزیق بن زبیر از طرق طیالسی.

[برای نمونه دانشمندی چون] محمد بن جعفر رزّاز كه از بزرگان مورد اعتماد شیعه است از طرق طیالسی كتابهای آن دو را روایت كرده است كه این دلیل بر اعتماد رزاز به طیالسی است.

[نمونه دیگر] روایت كتاب رزیق توسط عبد الله بن جعفر حمیری از طرق محمد بن خالد.

همچنین بن زیاد اصول بسیاری را از طرق طیالسی روایت كرده است (بن زیاد با آنكه واقفی است اما مورد وثوق شیخ و نجاشی است).

3- روایت بسیاری دیگر از راویان مورد اعتماد و اجلّاء ثقات از طیالسی علاوه بر موارد یاد شده. [مانند] :

سعد بن عبد الله ؛ سلمة بن خطاب كه بظاهر ثقه است ؛ پسرش عبد الله بن محمد بن خالد ؛ علی بن ابراهیم و علی بن سلمیان رزازی ؛ محمد بن حسن صفار ؛ محمد بن حسین ؛ معاویة بن حكیم.

آنچه یاد شد، از قویترین نشانه‌های وثاقت طیالسی است. شایان ذكر است كه حتی ابن غضائری كه معروف است به اشتباه بسیاری از ثقات را جرح كرده است، درباره طیالسی، جرحی از وی نرسید است.

بنابر این در مورد اعتماد بودن طیالسی هیچ شكی نیست. لذا سند زیارت عاشورا از این طریق صحیح و بدون خدشه است.

منیع : اینده