بررسی مکتب فقهی - کلامی شیعه در هندوستان

به گزارش «شیعه نیوز»، سمینار یک روزه «بررسی مکتب فقهی-کلامی شیعه در هندوستان» حضورنماینده ولی فقیه در هند، نماینده جامعه المصطفی در هند، مدیر موسسه فرهنگی امامت، مدیر موسسه کتاب شناسی شیعه و با حضور جمعی از علما و فارغ التحصلان جامعه المصطفی، اساتید و طلاب حوزه های علمیه هند برگزارشد  و شخصیت های مختلف حوزوی و دانشگاهی در آن به سخنرانی پرداختند.

حجت الاسلام مهدی مهدوی پور، نماینده مقام معظم رهبری در هندوستان از جمله سخنرانان مراسم بود که تصریح کرد: یکی از پایگاه‌های بسیار مهم نشر معارف دینی کشور هندوستان است و شهر «لکهنو» در این زمینه یکی از قطب های علمی شیعه است؛ این منطقه از زمان تأسیس حکومت شیعی ۲۵۰ سال پیش با شیعه همراه شد و آثار تألیفی و ترجمه در حوزه شیعی حدود ۳۰ هزار اثر است که بخشی از آن از بین رفته است.

وی گفت: یکی از وظایف مهم حوزه‌های علمیه در شرایط فعلی گام‌های جدی در این زمینه است وموسسه بنیاد فرهنگی امامت وکتاب شناسی شیعه اقدامات اساسی انجام دادند.



نماینده مقام معظم رهبری در هندوستان در ادامه اظهار داشت؛ علمای زیادی در شهر لکنهو پرورش پیدا کردند، از جمله خاندان‌های عالم این شهر خاندان نجم المله، غفرآن مآب، باقرالعلوم و عبقات هستند.

وی با اشاره به نقش علمای هند در ترویج معارف در این کشور گفت: مرحوم سید دلدارعلی نقوی یکی از شخصیت‌های بی نظیری است.

همچنین در ادامه این سمینار حجت الاسلام سبحانی، مدیرعامل بنیاد فرهنگی امامت طی سخنانی بیان داشت:علمای شیعه در طول تاریخ اسلام از شرق تا غرب حضور جدی داشته و در پیشبرد علوم گوناگون نقش اساسی داشته اند. اما در برخی مواضع تاریخی، دانشمندان شیعه با همکاری یکدیگر به ایجاد یک مدرسه بزرگ دست زده‌اند و تحولی در مسیر علوم اسلامی ایجاد کرده‌اند.

بررسی مکتب فقهی - کلامی شیعه در هندوستان

وی افزود: مدارسی همچون مدرسه کوفه، مدرسه قم، مدرسه بغداد، مدرسه ری، مدرسه حله، مدرسه شیراز، مدرسه اصفهان و مدرسه نجف از اینگونه هستند. در این میان، باید مدرسه کلامی - فقهی لکنهو را نیز نام برد که در طول دو قرن، آثار فراوانی به جای گذاشته و شاگردان بسیاری را تربیت کرد؛ این مدرسه را بر اساس ویژگی های زیر می توان از مدارس دیگر متمایز دانست.
۱. رسمیت بخشیدن به مذهب شیعه پس از یک دوره تنگنای شدید و تقیه
۲. تاسیس نهاد رسمی علمی پس ازآنکه شیعه به دلیل اخباری گری وتصوف، مآبی دچارانحراف شده بودند
۳. انتقال میراث علمی شیعیان از بغداد، حله و اصفهان به هندوستان
۴. انجام مطالعات تطبیقی و انتقادی در مقابل هجمه هایی که از سوی صاحبان اندیشه های افراطی و سلفی به اعتقادات شیعیان می شد
۵. تحقیق گسترده در آرای کلامی و تدوین آثار بزرگی در کلام استدلالی شیعه که کتاب عماد الاسلام مرحوم علامه سید دلدار علی غفران مآب در بیست جلد از این نمونه است
۶. استفاده از روش اجتهادی در مباحث کلامی
۷. تلفیق روش عقلی و روش نقلی در تحقیقات کلامی

سخنران بعدی این سمینار، نماینده جامعه المصطفی العالمیه هند بود؛ وی درخصوص اهمیت معرفی مفاخر علمی جهان تشیع به نسل حاضر گفت: درشرایطی که مفاخر بزرگ اسلامی درمیان نسل معاصر،کمتر شناخته شده است، برگزاری سمیناربین المللی «بررسی مکتب کلامی وفقهی هند» با هدف بازشناسی فرهنگ و تمدن اسلامی درهند و تجليل ازشخصیت کم نظیر و برجستة دینی هندوستان ؛ همراه با معرفی اندیشه ها و آرای فقهی وکلامی، فقیه مجتهد ومتکلم برجسته «سيد دلدارعلی، مشهور به «غفران مآب » (ره) » کاربسیار شایسته ومفیدی است وگام مهمی برای توسعه روابط علمی فرهنگی بین دو کشور ایران وهند به شمار می رود.

حجت الاسلام محمد رضا صالح درخصوص نقش علمای ربّانی درتوسعه تمدن و فرهنگ بشری گفت علمای دینی در طول تاریخ تاثیرماندگاری درهدایت جوامع به سوی رشد یافتگی علمی، تعالی معنوی و زندگی سعادتمندانه ایفا کرده‌اند وجهان معاصر وامدارمیراث ارزشمند گذشته و مفاخر و اندیشمندان بزرگی است که در سرزمین‌های مختلف پایه‌گذار فرهنگ و تمدن حاضر بوده‌اند.

وی گفت نقش شخصيت‌های بزرگی همچون علامه «سيد دلدارعلی نقوی» در تاریخ تشیع در هند و جهان اسلام هيچگاه فراموش نخواهد شد و می‌تواند الگوی بسیار ممتازی فرا روی علما، محققان و پژوهشگران، روحانیون و نسل جوان طلاب حوزه های علمیه باشد.

بررسی مکتب فقهی - کلامی شیعه در هندوستان

نماینده المصطفی در هند درخصوص راهبرد حفاظت ازمیراث گران‌بهای تمدن اسلامی توسط جامعة المصطفی گفت ؛ جامعة المصطفی براساس رسالت جهانی خود سعی‌دارد از طریق آموزش و تربیت نسل جوان براساس تعالیم وحیانی و تقویت عقلانیت و دانشوری وهمچنین بازتولید میراث علمی فرهنگی مفاخر جهان اسلام درفرایند بازسازی تمدن نوین اسلامی و ساخت جهانی عدالت‌محور، صلح‌آمیز، معنویت ‌گرا و اخلاق‌مدار نقش ‌آفرین باشد.

صالح در ادامه به بررسی تحلیلی حیات پربرکت این عالم پرداخت و گفت: می‌توان ابتکارات و اقدامات مرحوم علامه غفران ماب را درشش فصل برجسته از حیات ایشان تبیین کرد:
۱- تثبیت، توسعه و رسمیت بخشی به تشیع در هند
اگر تاریخ تشیع درهند را دارای دو بخش کلی دوره تقیه وبعد از تقیه بدانیم بدون شک در عصر این فقیه بزرگ تحول بزرگی در خروج جامعه شیعه از تقیه شکل گرفته است.
هرچند تا قبل ازمرحوم غفران ماب شخصیت های بزرگ شعیه مانند مرحوم علامه قاضی نورالله شوشتری درهند حضورداشته اند لکن آنان با عنوان مفتی مذاهب اربعه وارد دستگاه حکومتی ان زمان شده و پس ازمشخص شدن اعتقاد ایشان به مکتب اهل بیت (علیهم السلام) از سوی افراطیون به طرز فجیعی به شهادت رسیدند
لذا علامه غفران ماب شخصیتی است که با قدرت توانست به این دوران تاریک و سخت پایان داده و شریعت جعفری را در این كشوربه صورت رسمی مطرح کند و ان را درمناطق مختلف این کشور توسعه داده و پایه های ان را استوار سازد.

۲- تقویت بنیه علمی جامعه تشیع
در عصری که غالب شخصیت ها وعلمای بزرگ دینی قبل از علامه غفران ماب ازسایر بلاد به ویژه ایران به هند مهاجرت نموده بودند . برای نخستین بار یکی از علمای هند به عنوان یک پدیده برجسته در عصر خود ظهورکرد و قله های رفیع علمی به ویژه در دو حوزه کلام و فقه را فتح کرد و به ترویج عالمانه اصول اجتهاد پرداخت و به همین سبب به خاندان اجتهاد اشتهار یافت .
رشد ابعاد مطالعاتی و تولید علم در این دوران به یک نهضت بزرگ علمی تبدیل شد و الهام بخش نسل های بعد تا به امروز بوده است . حاصل اندیشه های این فقیه بزرگ، ده ها جلد کتاب فاخر علمی بوده که تا به امروز فصل نوینی را در برابر فرهیختگان گشوده است . از اثار مهم سیّد علی بن دلدار علی می توان به کتاب «عماد الاسلام» درعلم کلام در ۲۰ مجلد ، نگارش اولین تفسیر شیعی از قرآن مجید به زبان اردو با عنوان «توضیح المجید» در هشت مجلد وسایر کتب اشاره کرد.
درشناخت ِ مقامات علمی او همین بس كه شیخ محمدحسن نجفی صاحب جواهر و مرجع بزرگ تقلید ، او را با عناوین علامه‏ ی فائق و خاتَمُ المُجتَهد می‏ ستاید.

۳- تثبیت مکتب کلامی اهل بیت و مبارزه با جریان ها و تفکرات انحرافی
مرحوم غفران مآب شخصيتی است که عمری را در راه ترویج و دردفاع عالمانه ازمرزهای اعتقادی مکتب اهل بیت (علیهم اسلام) مجاهدت و فداکاری بسیارنمود ودر برایر هجوم فرهنگی و فکری اندیشه غالب در ان زمان متناسب با نیاز جامعه دست به کار شد و اثار متعدد کلامی را به نگارش در اورد . ایشان توانست هم زمان با دو جبهه، مقابله کند وی در برابر هجوم بیرونی به شبهات و کتاب هایی که به شدت جامعه شیعه را تهدید می کرد پاسخ گفت؛ به عنوان نمونه، مرحوم غفران مآب اولين ردّيه را بر کتاب «تحفۀ اثنا عشريه» اثرِ «شاه عبدالعزيز دهلوي» فرزند شاه ولي الله که بر علیه تشیع نگارش شده، تالیف کرد. وی در جبهه دیگر در برابر انحرافات درون مذهبی ایستاد گی کرد و با پدیده مسلط برجامعه تشیع درعصر خود یعنی جنبش اخباری گری مقابله علمی نمود و توانست هم ردیف با بزرگانی مانند مجلسی دوم وایت الله بهبهانی در ایران، تفکر اخباری گری در هند را منغرض کند .

۴- کادرسازی و تربیت نیروی انسانی توانمند
این عالم فرزانه ازیک ‌سو با تمام وجود ازمرزهای دینی- اعتقادی و روحیه‌‌ی معنوی و اخلاقی جامعه پاسداری نمود و ازسوی دیگربه تربیت و پرورش انسان‌های پارسا، مهذب و انیشه ورز اهتمام نمود، و به همین سبب می‌توان بقاء و استمرار حیات تمدنی و فرهنگی در طول قرن‌های متمادی را مدیون تلاش‌های علمی- معنوی وی دانست. علامه غفران مآب با تاسیس و پایه گذاری حوزه علمیه های علمیه بسیار قوی و تربیت شاگردان برجسته ای در طراز مجتهدان صاحب فتوی، توانست اندیشه متعالی مکتب اهل بیت (علیه السلام) را در سرزمین هند تعمیق و ماندگاری بخشد وبراساس منابع تاریخی در مدارس علمیه لکهنو درآن زمان، علوم نقلی و عقلی تا سطح اجتهاد تدریس می‌شد و از ثمرات ان دوران می توان به فرزندان علامه دلدارعلی، (سیّد علی و سیّد حسن) معروف به سلطان العلما، سیّد حسین معروف به سید العلما و سیّد مهدی اشاره کرد که همه آنان از علما و فقهای برجسته عصر خود در شبه به شمار می رفتند.

۵- ورود در عرصه سیاسی و تعامل بر حاکمیت
از مهم‌ترین تحولات اجتماعی که در دوران خاندان اجتهاد رقم خورد این بود که بعد از تصرف لکهنو توسط انگلیسی‌ها و رواج علوم مختلف به وسیله آنها، علمای شیعه علاوه بر این که برای کم‌رنگ نشدن علوم اسلامی دراین منطقه، تصمیم به تأسیس حوزه‌های علمیه مختلفی از جمله حوزه علمیه گرفتند و به احیای فقه سیاسی به عنوان یکی ازعناصرمهم تمدن ساز پرداختند در این عصر، فقها به منظور توسعه تعالیم شرع در جایگاه تقنین و مدیریت اجرایی جامعه و بهره گیری از ظرفیت حاکمیت در جهت حمایت ازمدیریت دینی در طبقات بالای حاکمیت وارد شدند و در حقیقت می توان این دوران را به نوعی تجسم و تحقق عملی ولایت فقیه و احیای تفکر عدم جدایی دین از سیاست دانست.
در این دوران با هدایت مرحوم علامه غفران مآب ، « آصف الدوله » که از مریدان این فقیه بزرگ بوده ؛ بسیاری از مساجد ، حسینیه ها، مدارس و بناهای عام المنفعه در این زمان بنا کرد وسبب احیای هویت اجتماعی شیعه در آن عصر شد. اوج این اقتدار در دوران زعامت فرزند علامه غفران مآب حضرت آیت الله سید حسین مشهور به سلطان العلمء بوده وچنین مشهور است که سلطان حکومت «اود» درمنطقه لکنهو، تاج شاهی را از دست این فقیه بزرگ دریافت می کرده و به نوعی تنفیذ و مشروعیت او بدین وسیله تحقق می یافت.

۶- ابعاد معنوی و روحانی
نمی توان از ابعاد شخصیتی این عالم ربانی سخن گفت ولی از شخصیت معنوی و روح سرشار از اخلاص و عبودیت آن عالم فرزانه سخن به میان نیاورد؛ زیرا این میزان از توفیقات بدون تاییدات و مجاهدت های برخاسته ازیک روح بزرگ معنوی تحصیل نخواهد شد. این شخصیت بزرگ با برخورداری از ویژگی‌های برجسته اخلاقی تربیتی مانند زهد وتقوی، سخت کوشی، دین‌مداری نه تنها مرجعیت فقهی و علمی برای جامعه داشته بلکه به عنوان یک مرشد معنوی، الگوی جامعه اسلامی بوده است « رَحْمَةُ اللَّهِ عَلَيْهِ يَوْمَ وُلِدَ وَ يَوْمَ مَاتَ وَ يَوْمَ يُبْعَثُ حَيًّا ». همچنین نسل پرافتخار و تاثیرگذاربه جای مانده ازآن یگانه دوران تابه امروز دارای خدمات ارزشمند دینی و اجتماعی درهند بوده و مانند شجره طیبه ای که «اصلها ثابت و فرعها فی السماء» همواره نور افشانی می کند و جامعه المصطفی نیز این افتخار را دارد که پذیرای تعدادی ازنوادگان آن فقیه فرزانه بوده است.

وی تاکید کرد: اینجانب به نمایندگی ازسوی جامعه المصطفی العالمیه ضمن گرامی داشت شخصيت جامع الاطراف علامه « سيد دلدارعلی نقوی» واحترام به بيت مکرّم آن مرحوم از زحمات و اهتمام تمامی برگزارکنندگان این سمینار به ویژه فرهيختگان و اساتيدی که با نگارش مقالات بر وزن علمي اين سمینار افزودند، همچنین ازنوادگان آن عالم بزرگ، جناب مولانا دکتر کلب صادق، جناب مولانا حجت الاسلام کلب جواد، مجلس العلمای هند، نماینده ولی فقیه درهند حجت الاسلام مهدوی پور، بنیاد فرهنگی امامت، موسسه کتاب شناسی شیعه و نورهدایت فاندوشن لکنهو و سایر همکاران در این سمینار تقدیر و تشکر می‌کنم.


درحاشیه این اجلاس، هشتاد جلد اثر تالیفی توسط علامه سید دلدارعلی و خاندان اجتهاد که توسط بنیاد فرهنگی امامت و موسسه کتاب شناسی شیعه احیا شده بود، رونمایی شد.