برای جود خداوند مصلحت باید تحقق پیدا کند

به گزارش «شيعه نيوز»، آیت الله سید جعفر سیدان با ارائه درس شرح خطب نهج البلاغه در ابتدا بسیاری از خطبه های نهج البلاغه را دارای معارف توحیدی دانست و سپس با اشاره به خطبه ی شماره ۸۹ به شمارش بعضی شروح و یا ۹۱ به شمارش برخی شروح دیگر گفت: ذات مقدس حضرت حق از خودش تا موردی دیگر، اجود است اینکه خداوند متعال را اجود خلایق و جمیع مخلوقات باشد کاملا معلوم است ولی اگر در ارتباط با خود ذات مقدس خداوند بگوییم در موردی از خودش تا مورد دیگر اجود است و آن را اینگونه بیان کنیم که حضرت حق در جایی که جود کرده تا جایی که جود نکرده نسبت به خودش اجود است، درست نیست و او چنین افعلی که در موارد ارتباط و نسبت به مخلوقین گفته می شود اجود مخلوقین است در ارتباط با خودش معنایی ندارد چون او جواد مطلق است و اینکه در مواردی جود می کند و در مواردی دیگر جود نمی کند به این دلیل است که در برخی موارد مصلحت بوده که در برخی دیگر نبوده است. یا اینکه شخصی موردی را سوال کرده و مصلحت جود را فراهم آورده است اما در موردی دیگر سوال نکرده لذا خداوند متعال هم در جایی جود کرده و در جایی جود نکرده است. جود خداوند این چنین نیست که درخواست عبد آن را تحریک کند بلکه مسأله این است که مصلحت باید تحقق پیدا کند و شخص با درخواستش استعداد دریافت پیدا می کند.

وی در ادامه با اشاره به عبارات دعای سحر گفت: دو وجه کلی در فنون و بحث های عقلی در رابطه با توضیح معانی عبارات دعای سحر نقل شده است. وجهی که من به عنوان یک احتمال به ذهنم می رسد که مطلوب باشد و در حالی که به طور قطعی عرض می کنم اما با حذف یک کلمه مظهر یا مظاهر، تمام آن دعا معنا می شود چراکه صفات خداوند متعال دارای اندازه های گوناگون نیست و همگی بسیار کامل اند و اگر همین کلمه مظهر را از عبارات حذف کنیم فهم آن راحت تر می شود مثلا در عبارتی از این دعا بیان می شود که «الهم انی اسئلک من جلالک بأجلهی و کلُ جلالک جلیل» یعنی {خدایا} از مظهر جلال ات که آیات تو هستند به اجل آن مظاهر سوال می کنیم و آن عبارت علم هم که در این دعا آمده یعنی از مظاهر علم تو. همه موجودات نشان دهنده آگاهی خداوند هستند و علم او در همه چیز نفوذ دارد و بعضی از موجودات که عظمت بیشتری دارند این نفوذ را بیشتر نشان می دهند البته به اعتبار خود آنها و نه به اعتبار اصل علم خدا چراکه اصل علم پروردگار نسبت به همه چیز نافذ است. به طور کلی به نظر می رسد که با این تقریر ساده این دعای شریف معنا می شود و نیاز به مطالبی که محتاط به اصولی متکی به بحث و خدشه باشد نیست.

او گفت: از مطالبی که در خطبه های امام علی (ع) فراوان بیان شده است این است که خداوند هم اول و هم آخر است و هیچ چیز قبل و بعد او نیست این مطلب بر اساس یک اصل قطعی تثبیت شده است یعنی ما با استدلال عقلی، قطعی و روشن فهمیده ایم که کائنات به حضرت حق وابسته و متکی هستند و ذات مقدس او علت این کائنات است البته نه علت اصطلاحی بلکه علت به معنای لغوی. همه موجودات جهان نیازمند هستند و این نیاز نمی تواند به خودشان برگردد چراکه این خلف احتیاج است. تغییر، تغیر، اشکال و حالات مختلفی که در موجودات دیده می شود نشان دهنده آن است که این موجودات قائم به خود و قائم به ذات نیستند بلکه بایستی یک حقیقتی وجود داشته باشد که محتاج نباشد و موجودات به آن حقیقت بی نیاز وابسته و نیازمند باشند. این استدلال قطعی در ارتباط با ذات مقدس حضرت حق است به گونه ای که پروردگار علت و موجد است ولی معلول نیست حال با توجه به این اصل موضوعی و مورد قبول می گوییم ذات حضرت حق اول است و قبل از او چیزی نیست همچنین آخر است و بعد از او چیزی نیست.

استاد برجسته حوزه سپس با بیان یک تقریر در رابطه با اول بودن خداوند گفت: اینکه ذات مقدس پروردگار اول است و قبل از او چیزی نیست یعنی این سلسله موجودات ممکنه نیاز به ذاتی دارند که آنها را ایجاد کرده باشد اگر هر موجودی به موجود دیگر محتاج باشد بالاخره و نهایتا منتهی خواهد شد به موجودی که معلول نیست و او خداوند است. لذا اگر موجد این موجودات ممکنه مثل خودشان باشد که او هم نیاز به موجدی دیگر خواهد داشت پس باید متکی بوده و تحقق شان به حقیقتی منتهی شود که معلول نباشد و نیاز به موجد ندارد و اوست که می شود اول پس اول بودن به این معنا از نظر استدلالی برای ذات مقدس حضرت حق مشخص است.

آیت الله سیدان سپس با اشاره به یک تقریر در رابطه با آخر بودن خداوند گفت: ذات مقدس حضرت حق آخر است زیرا اوست که استحقاق وجود برای اوست و وجوب به وجود داشته که امکان عدم در او راه ندارد. در حالی که همه موجودات دیگر ممکن است معدوم شوند به همین دلیل اصلا استحقاق وجود را ندارند. چه رسد به اینکه اول یا آخر باشد و تنها ذات مقدس حضرت حق وجوب به وجود دارد و آخر بودن او به این معناست که همه موجودات قابل فنا هستند اما او قابل فنا نیست پس مستحق هست که گفته شود آخر است.