ماجرای شیخ الازهری که از سوی ناپلئون تمجید شد

به گزارش «شیعه نیوز»، «رهبران الازهر» عنوان مطلبی است که هر هفته با هدف آشنایی با مشایخ الازهر مصر منتشر می‌شود. در این شماره با سه تن دیگر از علمای بزرگ الازهر مصر آشنا خواهیم شد.

 الشيخ أحمد الدمنهوري
أحمد عبد المنعم بن صيام مشهور به دمنهوری دهمین شیخ الازهر مصر و دارای مذهب شافعی است که به مدت نه سال ریاست الازهر را برعهده داشت.
وی در دوران کودکی قرآن کریم را فرا گرفت و پس از حفظ قرآن رهسپار قاهره شد. دمنهوری در نوجوانی و در شرایطی که نسبت به سایرین بسیار کم سن و سال‌تر بود وارد الازهر شد و به سرعت توانست علوم متداول دینی را فراگیرد.

دمنهوری با شاگردی در محضر علمای طراز اول الازهر فقه مذاهب اربعه را آموخته و توانست اجازه اجتهاد در فقه مذاهب اربعه را به دست آورد.
وی مدرس زبردستی در علوم مختلف از جمله تفسیر، حدیث، اصول، هندسه و فلک، منطق و فلسفه بود و علم طب را به خوبی می‌دانست.

ریاست الازهر
دمنهوری پس از شیخ السجینی به مدت نه سال ریاست الازهر را برعهده داشت. مصطفی احمد خان خلیفه عثمانی بسیار به او علاقه داشت و در مسائل مختلف علوم ریاضی و فلک از وی بهره می‌برد. دمنهوری نسبت به امر به معروف و نهی از منکر بسیار حساس بود و همواره تلاش می‌کرد تا سخن حق را بر زبان جاری سازد.

تألیفات
از دمنهوری تألیفات فراوانی به یادگار مانده است مانند:
1. حلیة اللّب المصون فی شرح جوهر المکنون که کتابی در علم بلاغت است و محور درسی علم بلاغت در مدارس علوم دینی بود.
2.ایضاح المبهم من معانی السلم در علم منطق
3. نهاية التعريف بأقسام الحديث الضعيف در علم حدیث
4.سبيل الرشاد إلى نفع العباد در علم اخلاق
5. القول الصريح في علم التشريح در علم طب

 الشيخ أحمد العروسي
أحمد بن موسى بن داود أبو الصلاح العروسي یازدهمین شیخ الازهر مصر و پدر محمد بن أحمد العروسي چهاردهمین شیخ الازهر است که به ریاست الازهر برگزیده شد.
عروسی علوم دینی را در روستای خود آغاز کرده و پس از حفظ قرآن کریم و فراگیری ریاضیات، منطق و علم فلک، به مسلک صوفیه علاقه پیدا کرده و ملازم مصطفی البکری شد تا آنجا که برخی از اذکار را از وی آموخت. سپس به الازهر رفت و صحیح بخاری، تفسیر بیضاوی، مختصر ابن أبی جبرة والشمائل النبوية ترمذی و الجامع سیوطی را فراگرفت.

وی بسیاری از کتب اهل سنت را تصحیح کرد و به طلاب توصیه می‌کرد که از فراگیری سطحی دروس پرهیز کنند و تمام تلاش خود را برای فهم و تعمّق در دین به کار گیرند.

ریاست الازهر و مواضع عروسی
بعد از فوت دمنهوری، در سال 1192 ه.ق شیخ عروسی به ریاست الازهر انتخاب شد. وی در جریان گرانی اجناس ضروری زندگی و افزایش شکایت‌های مردم در زمان حسن پاشا حاکم عثمانی، به دیدار پاشا رفت و پس از صحبت‌های فراوان با وی قیمت نان، گوشت و روغن کاهش یافت.

تألیفات
عروسی با آنکه تمام توان خود را برای تدریس صرف کرد اما تالیفات اندکی از وی به جا مانده است مانند:
1. شرح نظم التنوير في إسقاط التدبير للملوي در تصوّف
2.حاشية على الملوي على السمرقندية در علم بلاغت

 عبد الله الشرقاوي
عبد الله بن حجازي بن إبراهيم الشرقاوي دوازدهمین شیخ الازهر مصر است که دارای مذهب شافعی و از تاثیرگذارترین رهبران الازهر به شمار می‌آید.
وی پس از فراگیری قرآن کریم و دروس مقدماتی علوم دینی به قاهره رفت و با ورود به دانشگاه الازهر دروسی همچون تفسیر، حدیث، علم کلام، اصول و فقه، ریاضیات، ادبیات عرب و ... را فراگرفت. به دلیل علاقه به صوفیه ملازم شیخ کردی از بزرگان صوفیه شد و روحیه تصوّف در او مشهود بود.

ریاست الازهر و حمله فرانسوی‌ها
مدت ریاست شرقاوی بر الازهر در زمره مهمترین تاریخ این دانشگاه به شمار می‌آید زیرا در آن ایام مصر شاهد حمله فرانسوی‌ها بود. شرقاوی عضو شورای ده نفره‌ای بود که ناپلئون از وی برقراری عدالت میان مردم، رفع ظلم، اقامه حدود شرعی و ... را خواستار شد و مواضع وی نقش بسزایی را در حفظ و صیانت از الازهر داشته است.

اختلاف نظر پیرامون شخصیت شرقاوی
مواضع سیاسی شرقاوی در زمان حمله فرانسوی‌ها به موضوع مهمی در دوران ریاست و پس از ریاست وی تبدیل شده است. عده‌ای وی را به همکاری و موضع‌گیری همسو با فرانسوی‌ها متهم می‌کنند در حالی‌که برخی دیگر معتقدند که مواضع سیاسی شرقاوی برخاسته از علاقه وی به الازهر و تلاش برای صیانت از این نهاد دینی بوده است. با این وجود فرانسوی‌ها معتقدند که شرقاوی با سیاست و درایت توانست مردم مصر را از مصیبت‌های جنگی در آن ایام نجات دهد و از او به نیکی یاد می‌کنند.

پس از ورود فرانسوی‌ها به مصر و تشکیل دیوان کشوری از سوی ناپلئون برای رسیدگی به امور داخلی، شیخ شرقاوی به ریاست دیوان برگزیده شد و همزمان با ریاست الازهر، به ریاست حکومت قاهره نیز نائل آمد تا لقب «ذو ریاستین» را از آن خود کند.

تالیفات
از شرقاوی بیش از بیست عنوان تالیف به جا مانده که در ذیل به برخی از آنان اشاره می‌کنیم:
1. تحفة الناظرين پیرامون حاکمان و سلاطین مصر
2.حاشیه بر شرح التحرير در فقه شافعی
3.فتح المبدي شرح مختصر زبيدي
4.العقائد المشرقية در خداشناسی