سعودی ها سرگردان در گرداب تغییرات در فضای راهبردی خاورمیانه

«بروس ریدل» کارشناس مسائل خاورمیانه در مطلبی در پایگاه اینترنتی المانیتور نوشت: استقرار هواپیماهای جنگی روسیه در ایران برای بمباران مناطقی در سوریه، آخرین اقدامی بود که باعث نگرانی عربستان سعودی شد. سعودی ها امید کمی دارند که دو نامزد اصلی ریاست جمهوری آمریکا یعنی «دونالد ترامپ» و یا «هیلاری کلینتون» بتوانند اوضاع را به نفع آنان تغییر دهند.

ریاض شاهد روابط نزدیک تر بین ایران، روسیه، سوریه، حزب الله و عراق به عنوان یک تغییر اساسی در فضای راهبردی خاورمیانه است. یکی از مفسران عربستان که ارتباط نزدیکی با خانواده سلطنتی این کشور دارد، استقرار بمب افکن های روسیه را یک «شوک» استراتژیک می داند که نشان می دهد چگونه آمریکا مقاصد ایران و روسیه را دست کم گرفته بود.

سعودی ها همیشه می ترسیدند که توافق هسته ای ایران به انزوای تهران پایان دهد و گزینه های استراتژیک بیشتری به این کشور بدهد. تلاش های عربستان برای همسو کردن مسکو با خود با شکست مواجه شده است. با توجه به اینکه تحریم های بین المللی ایران لغو شده، این کشور اکنون به یک شریک استراتژیک جذاب تر از عربستان تبدیل شده است. استقرار بمب افکن های روسی، کابوسی برای اعضای خانواده سلطنتی عربستان است.

حسنه شدن روابط ترکیه با روسیه نیز به نگرانی عربستان می افزاید. آنکارا یکی از مخالفان سرسخت «بشار اسد» رئیس جمهور سوریه بوده است. برای ریاض، براندازی نظام اسد از مبارزه با داعش مهم تر است. سعودی ها سال ها است که از «باراک اوباما» رئیس جمهور آمریکا به دلیل بی میلی اش برای براندازی نظام سوریه ناامید شده اند. در حال حاضر رئیس جمهور سوریه مصون تر از همیشه به نظر می رسد.

البته اولویت عربستان سعودی در یمن نهفته است و این کشور اخیرا جنگ خود را در آنجا تشدید کرده است. حوثی ها و هم پیمانان شان فشارها بر شهرهای مرزی عربستان را تشدید کرده و باعث شده اند ارتش عربستان برخی از این شهرها را تخلیه کند. سخنگویان حوثی ها مناطق مرزی عربستان را به عنوان سرزمین اشغالی توصیف کرده اند و معتقدند مناطق شیعه نشینی که در جنگ دهه 1930 به دست عربستان افتاده، هنوز هم به صنعا تعلق دارد.

با وجود محاصره یمن توسط عربستان، ریاض ایران را در تجهیز حوثی ها مقصر می داند. سعودی ها به خاطر دارند که مسکو تنها عضو شورای امنیت سازمان ملل بود که به نفع قطعنامه ریاض برای توجیه عملیات «طوفان قاطع» در سال گذشته رای نداد. روس ها گفتند این قطعنامه یک طرفه است و نمی تواند صلح به ارمغان آورد.

«سلمان عبدالعزیز آل سعود» پادشاه عربستان و حلقه درونی وی در حال حاضر به ورای دولت اوباما می نگرند. آنها می دانند که اوباما «یک اردک لنگ» است. اما دو رقیب کنونی انتخابات ریاست جمهوری آمریکا نیز به نظر نمی رسد بتوانند از نگرانی های ریاض بکاهند.

ترامپ یک موجود ناشناخته ترسناک برای عربستان سعودی است. شعارهای تند و تیز ضد اسلامی و بحث های شدید وی در مورد کشورهایی که اسلام رادیکال را ترویج می دهند، تهدیدی برای عربستان محسوب می شود. آنها متوجه شده است که در سخنرانی سیاست خارجی ترامپ در هفته گذشته، عربستان سعودی در لیست دوستان آمریکا گنجانده نشد (ترامپ اسرائیل، مصر و اردن را دوستان خود خواند اما از هیچ کدام از کشورهای حوزه خلیج فارس نامی نبرد). وی در مورد این موضوع صحبت کرد که چگونه فرآیند ضعیف اعطای ویزای عربستان  پیش از حملات یازده سپتامبر به تروریست های القاعده اجازه ورود به خاک آمریکا را داده است.

ترامپ ادعا کرده توافق هسته ای با ایران را پاره خواهد کرد اما به نظر می رسد او دوستی پنهانی با «ولادیمیر پوتین» رئیس جمهور روسیه داشته باشد. او هیچ تجربه ای در سیاست خارجی ندارد و مشاورانش نیز هیچ تخصصی در حوزه خلیج فارس ندارند. ترامپ همچنین - در یک پیام بسیار هشدار دهنده برای عربستان - گفته است که آمریکا باید پس از حمله سال 2003 به عراق، ثروت نفتی این کشور را نگه می داشت.

کلینتون به عنوان وزیر خارجه سابق، یکی از چهره های شناخته شده در ریاض است. سعودی ها با او و مشاورانش بسیار راحت تر هستند و سابقه طولانی تری با کلینتون ها دارند. آنها بسیار ناامید هستند که چرا «بیل کلینتون» رئیس جمهور وقت در سال 2000 به اسرائیل فشار بیشتری نیاورد که مناقشه اعراب و اسرائیل را حل و فصل کند؛ در حالی که آنها گمان می کردند او این کار را خواهد کرد. در عوض، او فلسطینی ها را مقصر دانست.

کلینتون قصد داشت اصلاحات سیاسی در بحرین را در جریان بهار عربی پیش ببرد، که به مداخله عربستان در این جزیره کمک کرد. او بخشی از تیم اوباما بود که «حسنی مبارک» رئیس جمهور مصر را از دور خارج کرد. او از توافق هسته ای ایران حمایت کرد. ریاض انتظار دارد که کاخ سفیدِ کلینتون، ادامه اوباما باشد، که در سال های پیش رابطه شان به سردی گراییده است. تداوم چیزی نیست که سعودی های در سیاست آمریکا امیدی به آن داشته باشند.

«عادل الجبیر» وزیر خارجه عربستان یک تماشاچی کهنه کار آمریکا است. «محمد بن نایف» شاهزاده ای است که از زمان ملک فهد تاکنون بیشترین حمایت ها را از آمریکا کرده است. شاهزاده «محمد بن سلمان» به عنوان وزیر دفاع و معاون ولیعهد تلاش کرده است به واشنگتن اطمینان دهد با وجود بی تجربگی هایش برای زمان مناسب آماده است. ریاض تسلیحاتی به ارزش بیش از 110 میلیارد دلار از اوباما خریداری کرده است. اما در کاخ آل سعود به آینده رهبری آمریکا هیچ امیدی نیست. در همین حال تهران و مسکو بیش از پیش به هم نزدیک می شوند. روان گسیختگی عربستان درباره ایران اغراق آمیز است با این وجود واقعیت بعید است تغییر کند.