پیامدهای عملیات برای آمریکایی ها مهم نیست

عملیات موصل در واقع عملا به صورت پازل های کوچکتری از دو ماه پیش شروع شده و نیروهای عراقی به کُندی و بدون شتاب در حال پیشروی در برخی محورها در شرق و جنوب موصل هستند و با خارج کردن کنترل روستاهای منطقه به سمت موصل پیش می روند تا به گفته مقام های نظامی عراق، اهالی موصل نیز فرصت خروج از شهر را بیابند و به علاوه زمان لازم برای نیروهای نظامی فراهم شود تا بتوانند آخرین آمادگی ها را برای عملیات نهایی کسب کنند. 

با این حال، فشار آمریکایی ها به عراقی ها برای آغاز هرچه سریعتر این عملیات ، بویژه در هفته های اخیر قابل پنهان نبود و سفر این هفته برت مک گورک به بغداد و اربیل نشان داد که واشنگتن برای انجام این عملیات عجله دارد و اساسا به پیامدها و تبعات بعد از عملیات کاری ندارد و برایش مهم نیست که حتی شاید بحران بزرگتری از داعش در پس آزادی این شهر وجود داشته باشد.

گویا در سفر مک گورک، فشار برای شروع عملیات آنقدر زیاد بوده که کردهای عراقی برای عقب نماندن از حرکتی که هر لحظه احتمال شروع آن وجود دارد، در چارچوب اظهارات بارزانی مبنی بر عدم عقب نشینی از مناطقی که به تصرف در می آورند، در عملیات نظامی، پیشدستی کرده اند. 

آنها عملیات از جبهه شرقی، در محور القیاره را یک روز بعد از سفر مک گورک در روز یکشنبه این هفته آغاز کردند که گفته شد ، مسعود بارزانی خود راسا فرماندهی عملیات را بر عهده داشته است. 

درهمین حال روز سه شنبه (دیروز) نیز باردیگر هیاتی از آمریکا وارد بغداد شد و بازهم مهمترین محور این سفر آمریکایی ها عملیات موصل بود. سناتور کوری بوکر به همراه یک هیات وارد بغداد شد و با حیدرالعبادی دیدار کرد و تمام آنچه رسانه های عراقی از این دیدار منتشر کردند، ابراز اطمینان مجدد آمریکایی ها به دولت عراق مبنی بر حمایت این کشور از عراق در جنگ علیه داعش است.

** موصل، برلین جنگ جهانی دوم است؟

فشار آمریکایی ها به دولت عراق برای شروع عملیات موصل درحالی در هفته های اخیر تشدید شده که کارشناسان، تحلیلگران و حتی مقام های سیاسی و امنیتی معتقدند که واشنگتن هیچ اهمیتی به مخاطرات بعد از آزادی موصل نمی دهد.

نگرانی ها درباره 'موصل بعد از داعش' تا آنجاست که برخی آن را با رسیدن نیروهای متفقین به برلین در جنگ دوم جهانی مقایسه کرده و معتقدند اکنون موصل به یک برلین کوچک می ماند که بسیاری از نیروهای داخلی عراق و منطقه ای خود را در یک مسابقه برای سریع تر رسیدن به مرکز موصل و سیطره بر این شهر می بینند. حال آنکه در صورت عدم حل مشکلات محلی و منطقه ای، این امکان وجود دارد که موصل با فاجعه ای بسیار بزرگتر از هجوم داعش در ژوئن 2014 روبه رو شود و هزینه آن را باید مردم منطقه بپردازند.

** موصل پیچیدگی ها و پرونده های حل نشده

چرا اعتقاد عمومی بر این است که هنوز مقدمات لازم برای عملیات حساس و بزرگ علیه داعش در موصل فراهم نیست؟

- اول اینکه، اهداف آمریکایی ها شفاف نیست. در عراق باور عمومی بر این است که آنها تعجیل دارند که عملیات موصل تا قبل از آبان ماه موعد برگزاری انتخابات ریاست جمهوری انجام شود تا در پایان دوره ریاست اوباما بر کاخ سفید، پیروزی بر داعش در عراق ، به نام وی و حزب متبوعش ثبت شود. 

از طرفی ، هنوز مشخص نیست که آمریکایی برای آینده عراق بعد از موصل چه برنامه ای دارند؟ آنها طی یک سال گذشته تعداد نیروهایشان در عراق را بطور غیر محسوس، از 10 هزار تن افزایش داده اند و تازه ترین گزارش ها حاکی است که پایگاه نظامی تازه آزاد شده القیاره را به محل استقرار نیروهای جدید خود اختصاص داده اند.

نوری المالکی رئیس بزرگترین جریان سیاسی عراق و نخست وزیر سابق این کشور این هفته در گفت وگو با ایرنا، این نکته را متذکر شد که 'نمی دانیم آمریکایی ها چرا این همه اصرار دارند در پایگاه القیاره حضور داشته باشند؟'.

- دومین موضوع، وجود طرح ها و نقشه های بین المللی و منطقه ای است که متضمن تجزیه عراق است. قدیمی ترین طرح متعلق به جو باید معاون رئیس جمهور آمریکاست؛ اگرچه گفته می شود آمریکایی ها با این طرح موافق نیستند و تاکنون هم زیر بارهم نرفته اند.

این طرح در عراق طرفداران پرو پاقرصی از جمله مسعود بارزانی رهبر حزب دمکرات کردستان عراق دارد. اخیرا دولت سعودی نیز با جانبداری از طرح ایجاد منطقه اقلیم سنی، به جبهه موافقان تجزیه عراق پیوسته و از طرح تجزیه عراق حمایت کرده است و برخی نیروهای سیاسی داخل عراق نیز در همین چارچوب گام بر می دارند.

- یکی دیگر از پیچیدگی های مربوط به عملیات موصل، حضور نظامیان ترکیه است که مشخص نیست، ماموریت آنان درعملیات موصل چه خواهد بود. عراقی ها نسبت به این حضور نظامی بدبین هستند و معتقدند که ترک ها قصد ایجاد یک قبرس در شمال عراق را دارند و این نکته ای است که سیاستمداران و فعالان رسانه ای عراق آن را بارها متذکر شده اند.

- نکته دیگری که موید عدم آمادگی عراقی ها برای عملیات موصل است، به اختلافات و اهداف متفاوت نیروهای سیاسی عراق درباره آینده شمال عراق بر می گردد. 

منطقه اقلیم کردستان عراق برای آینده موصل برنامه خود را دارد و جریان النجیفی ها با نزدیک شدن به مسعود بارزانی و آنکارا ، اهداف دیگری را دنبال می کند و در عین حال اختلافات درون جریان های محلی نیز آینده مبهمی را رقم زده است. 

مسعود بارزانی این هفته به مک گورک نماینده اوباما به صراحت گفت که نیروهای کرد هر منطقه ای را که از داعش بگیرند، بعد از جنگ ترک نخواهند کرد. این اظهارات بارزانی در بغداد با واکنش تندی روبه رو شد و نیروهای سیاسی، آن را هشدار آمیز توصیف کردند. 

وی در یک نشست مشترک که در آن علاوه بر مک گورک، فالح فیاض مشاور امنیت ملی عراق ، استوارت جونز سفیر آمریکا و سرکنسول آمریکا در عراق حضور داشتند، گفت که پیش از عملیات موصل ضرورت دارد یک توافق دقیق و واضح برای بعد از مرحله آزادسازی موصل از داعش وجود داشته باشد.

همزمانی این درخواست های رئیس منطقه اقلیم کردستان عراق با اصرارش بر برگزاری همه پرسی استقلال و جدایی از عراق، از سوی سایر محافل سیاسی تردید آمیز ارزیابی و تلقی می شود.

شواهد نشان می دهد که زمینه های اختلافات در منطقه بسیار گسترده است. طی ماه های گذشته میان ترکمن ها و کردها در جنوب کرکوک و شمال صلاح الدین، در شهر طوزخورماتو درگیری های شدیدی رخ داد. نیروهای کرد پس از آزادی مناطقی، در کرکوک و شمال صلاح الدین مانده اند و این مناطق را ترک نکرده اند؛ مناطقی که خارج از مرزهای منطقه اقلیم کردستان عراق است. 

ترکمن ها شنبه این هفته در تظاهراتی در کرکوک ، از دولت مرکزی درخواست کردند برای بازگرداندن اراضی غصب شده شان از زمان صدام حسین مداخله کند. عمده این اراضی هم اکنون در مناطقی است که کردها بر آن سیطره دارند. علاوه بر این مسیحیان نیز پیش از این تلاش کردند تا با برگزاری تظاهرات در برابر پارلمان منطقه اقلیم کردستان عراق ، نسبت به تصرف به زور اراضی شان توسط کردها اعتراض کنند و خواستار بازگرداندن این اراضی شوند، اما تاکنون در این خصوص توفیقی نیافته اند.

این مساله در نقاط دیگری، از جمله در استان دیاله هم تکرار شده و بخش هایی از این مناطق هم اکنون مورد منازعه کردها با عرب های سنی و شیعه است و بی شک گسترش آن به موصل که هم اکنون نیز کردها در بخش های وسیعی از مناطق آزاد شده آن سیطره یافته اند، می تواند مخاطره آمیز باشد.

دیگر اینکه میان گروه های قومی نیز بر خلاف گذشته یک وحدت رویه وجود ندارد. از هم اکنون ایزدی ها و شبک ها هر کدام در مواجهه با آینده خود دچار تفرقه شده اند، بطوری که برخی از آنان خواهان الحاق به منطقه اقلیم و برخی دیگر خواستار ادامه زندگی درسایه حکومت مرکزی هستند. 

- نگرانی و پیچیدگی دیگر درباره عملیات آتی موصل، اختلافات برسر حضور برخی نیروها در عملیات است که بسیار حساس و مشکل ساز به نظر می رسد. حزب دمکرات کردستان عراق با حضور حزب کارگران کردستان ترکیه در عملیات آتی موصل به شدت مخالف است و در مقابل طرفداران کردی این حزب خواستار حضور پ ک ک در عملیات هستند و حتی گفته می شود موافقت دولت عراق را نیز برای شرکت در عملیات آینده کسب کرده اند.

این دو حزب کُردی تاکنون نیز بر سر کنترل شهر سنجار در شمال موصل نیز اختلافاتی داشته اند و در مواقعی در آستانه یک جنگ فراگیر قرار گرفتند. 

از طرف دیگر یک نیروی شبه نظامی موسوم به الحشد الوطنی به فرماندهی اثیل النجیفی استاندار معزول نینوا که از سوی دولت مرکزی در پرونده سقوط موصل متهم است، قرار است با حمایت ترکیه و مسعود بارزانی در عملیات آینده موصل شرکت داشته باشد، درحالی که سایر احزاب محلی و دولت مرکزی مخالف حضور این جریان در عملیات هستند و آن را به رسمیت نمی شناسند.

جریان النجیفی ها آنطور که پنهان نکرده اند، قصد دارند با کمک بارزانی و ترکیه برای آینده موصل یک ساختار جدید و مستقل از دولت مرکزی ایجاد کنند؛ موضوعی که دولت مرکزی آن را بر نمی تابد و طرحی در چارچوب تقسیم عراق تلقی می کند.

النجیفی ها در عین حال به سختی تلاش دارند از مشارکت نیروهای الحشدالشعبی در عملیات آتی موصل جلوگیری کنند.

- علاوه بر اینها، اختلافات بر سر ورود نیروها به داخل موصل نیز وجود دارد و این سوال مطرح است که ارتش و نیروهای بسیج مردمی عراق وارد موصل شوند یا پیشمرگان و یا عشایر مسلح زیر نظر النجیفی ها؟ 

مخالفان الحشدالشعبی ، این گروه را متهم به افراط گری و انتقام جویی در قبال اهالی موصل می کنند، حال آنکه این گروه از تشکیلات رسمی زیر نظر فرماندهی کل قواست که با فتوای تاریخی مرجعیت عراق تشکیل شده است.

عراقی ها اما در پاسخ به تبلیغات منفی علیه الحشدالشعبی، می گویند، اصرار برخی جریان ها برای جلوگیری از ورود نیروهای عراقی، بویژه الحشدالشعبی به داخل شهر ، با هدف نجات عوامل اصلی داعش و پرونده های موجود در آن صورت می گیرد که برخی طرف های خارجی را در حمایت از داعش فاش می سازد.

به هرحال، آمریکایی ها در حالی بر طبل جنگ آزادی موصل کوبیده اند که همچنان ابهامات درباره آینده این شهر برای مرحله بعد از داعش رفع نشده است و هنوز مشخص نیست ترکیب نیروهای عمل کننده چگونه خواهد بود.